بررسى ترتیب نزول قرآن در روایات

(۱۱)
بررسى ترتیب نزول قرآن در روایات

نكونام، جعفر

دكترى علوم قرآن و حدیث
دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربیت مدرّس
استاد راهنما: حجّتى، سید محمّدباقر
استادان مشاور: آیینه‏وند، صادق؛ آذرشب، محمّدعلى
۱۳۷۳
۳۵۱ ص

ترتیب روایى نزول قرآن، موضوع این پژوهش را تشكیل مى‏دهد. این روایات كه به چهارده تن از صحابیان و تابعیان مى‏رسد، محور بحث و نقد و نظر در باب ترتیب نزول است. نگارنده، ضمن بررسى این نظریات، ترتیب نزول سوره‏ها را به طور كلّى معتبر دانسته و منعكس كننده این ترتیب سوره‏ها را «مصحف امام على‏علیه السلام» مى‏داند كه با فرمان و وصیت پیامبر اسلام، گردآورى و مرتّب شد و برخلاف ترتیب سوره‏هاى مصحف عثمانى است كه با اجتهاد صحابه فراهم آمده و به فرمان و وصیتى از پیامبر خدا مسبوق نبوده است. وى این نظریه را كه با اتّكا به روایات اسباب نزول - كه قصّه‏هایى انطباق یافته بر مضامین سوره‏هایند و یا با نظر به مضامین برخى سوره‏هاى مدنى كه با مضامین سوره‏هاى مكّى مشابهت دارند - نیز رد نموده است. این پایان‏نامه در پنج فصل، بدین ترتیب فراهم شده است. در فصل نخست، تحت عنوان «كلّیات»، مقدّمات تحقیق، یعنى مباحثى نظیر «رئوس ثمانیه» در اصطلاح قدما، اهمّیت موضوع، پیشینه موضوع، فرضیات و ادّعاها در این زمینه بیان شده و تعریف برخى مصطلحات (مانند: قرآن، مصحف، مصحف عثمانى، نزول قرآن، نزول دفعى و تدریجى، حضرت جبرئیل، واحد نزول، تقویم نزول، حجّیت و حجّیت خبر واحد و روش تحقیق) آمده است. طرح و نقد دیدگاه‏هاى مختلف در زمینه توقیفى یا اجتهادى بودن ترتیب سوره‏هاى قرآن، نظریه توقیفى بودن به ضمیمه تعریف و تبیین حدود هر یك و ادلّه استناد شده در این ترتیب، همچنین تصریح پیامبرصلى الله علیه وآله به گروه‏هاى چهارگانه سوره‏ها، تحزیب سوره‏ها در زمان پیامبرصلى الله علیه وآله، قرائت سوره‏ها توسط پیامبرصلى الله علیه وآله به ترتیب موجود، اجماع صحابه بر مصحف عثمانى، عدم تتابع همه سوره‏هاى متشابه الصدر، تناسب سوره‏ها، و در پایان، ادلّه اجتهادى بودن ترتیب سوره‏ها از مطالب مورد بحث فصل بعدى است. از مباحث مهم مطرح شده در فصل دیگر، دانش قرآنى حضرت امیرعلیه السلام ، به ضمیمه تعریف و تبیین حدود هر یك و ادلّه استناد شده در مصحف ایشان و سرگذشت گردآورى آن در دوران ائمه، ترتیب سوره‏ها در مصحف حضرت و سرنوشت آن است. نگارنده، فصل چهارم را به بررسى ترتیب نزول قرآن به استناد روایات و ملاك‏هاى نقدِ ترتیب روایات و اعتبار این ترتیب‏ها اختصاص داده است. وى در این فصل، روایات ترتیب نزول قرآن را بر اساس چهارده طریق، مورد كندو كاو قرار داده است. در پیوست‏ها نیز مباحثى همچون:ترتیب سُوَر مصحف ابن مسعود، مصحف اُبىّ بن كعب و دانش قرآنى او و وجود سوره‏هاى اضافى در این مصحف، مراحل شكل‏گیرى ترتیب سُوَر مصحف عثمانى و وجود لحن در این مصحف، شیوه‏هاى تقویم نزول قرآن و اعتبار آنها، انواع تقویم نزول قرآن و مشكلات آن، اسانید روایات ترتیب نزول و اختلاف آنها و نقد و تأویل این اختلاف‏ها و رجال روایات ترتیب نزول، ارائه شده است.