بررسى ترتیب نزول قرآن در روایات

(۱۱)
بررسى ترتیب نزول قرآن در روایات

نكونام، جعفر

دكترى علوم قرآن و حدیث
دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربیت مدرّس
استاد راهنما: حجّتى، سید محمّدباقر
استادان مشاور: آیینه‌وند، صادق؛ آذرشب، محمّدعلى
۱۳۷۳
۳۵۱ ص

ترتیب روایى نزول قرآن، موضوع این پژوهش را تشكیل مى‌دهد. این روایات كه به چهارده تن از صحابیان و تابعیان مى‌رسد، محور بحث و نقد و نظر در باب ترتیب نزول است. نگارنده، ضمن بررسى این نظریات، ترتیب نزول سوره‌ها را به طور كلّى معتبر دانسته و منعكس كننده این ترتیب سوره‌ها را «مصحف امام على‌علیه السلام» مى‌داند كه با فرمان و وصیت پیامبر اسلام، گردآورى و مرتّب شد و برخلاف ترتیب سوره‌هاى مصحف عثمانى است كه با اجتهاد صحابه فراهم آمده و به فرمان و وصیتى از پیامبر خدا مسبوق نبوده است. وى این نظریه را كه با اتّكا به روایات اسباب نزول - كه قصّه‌هایى انطباق یافته بر مضامین سوره‌هایند و یا با نظر به مضامین برخى سوره‌هاى مدنى كه با مضامین سوره‌هاى مكّى مشابهت دارند - نیز رد نموده است. این پایان‌نامه در پنج فصل، بدین ترتیب فراهم شده است. در فصل نخست، تحت عنوان «كلّیات»، مقدّمات تحقیق، یعنى مباحثى نظیر «رئوس ثمانیه» در اصطلاح قدما، اهمّیت موضوع، پیشینه موضوع، فرضیات و ادّعاها در این زمینه بیان شده و تعریف برخى مصطلحات (مانند: قرآن، مصحف، مصحف عثمانى، نزول قرآن، نزول دفعى و تدریجى، حضرت جبرئیل، واحد نزول، تقویم نزول، حجّیت و حجّیت خبر واحد و روش تحقیق) آمده است. طرح و نقد دیدگاه‌هاى مختلف در زمینه توقیفى یا اجتهادى بودن ترتیب سوره‌هاى قرآن، نظریه توقیفى بودن به ضمیمه تعریف و تبیین حدود هر یك و ادلّه استناد شده در این ترتیب، همچنین تصریح پیامبرصلى الله علیه وآله به گروه‌هاى چهارگانه سوره‌ها، تحزیب سوره‌ها در زمان پیامبرصلى الله علیه وآله، قرائت سوره‌ها توسط پیامبرصلى الله علیه وآله به ترتیب موجود، اجماع صحابه بر مصحف عثمانى، عدم تتابع همه سوره‌هاى متشابه الصدر، تناسب سوره‌ها، و در پایان، ادلّه اجتهادى بودن ترتیب سوره‌ها از مطالب مورد بحث فصل بعدى است. از مباحث مهم مطرح شده در فصل دیگر، دانش قرآنى حضرت امیرعلیه السلام ، به ضمیمه تعریف و تبیین حدود هر یك و ادلّه استناد شده در مصحف ایشان و سرگذشت گردآورى آن در دوران ائمه، ترتیب سوره‌ها در مصحف حضرت و سرنوشت آن است. نگارنده، فصل چهارم را به بررسى ترتیب نزول قرآن به استناد روایات و ملاك‌هاى نقدِ ترتیب روایات و اعتبار این ترتیب‌ها اختصاص داده است. وى در این فصل، روایات ترتیب نزول قرآن را بر اساس چهارده طریق، مورد كندو كاو قرار داده است. در پیوست‌ها نیز مباحثى همچون:ترتیب سُوَر مصحف ابن مسعود، مصحف اُبىّ بن كعب و دانش قرآنى او و وجود سوره‌هاى اضافى در این مصحف، مراحل شكل‌گیرى ترتیب سُوَر مصحف عثمانى و وجود لحن در این مصحف، شیوه‌هاى تقویم نزول قرآن و اعتبار آنها، انواع تقویم نزول قرآن و مشكلات آن، اسانید روایات ترتیب نزول و اختلاف آنها و نقد و تأویل این اختلاف‌ها و رجال روایات ترتیب نزول، ارائه شده است.