(17)
اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستانهاى انبیا در تفاسیر قرآن
محمّدقاسمى، حمید
دكترى علوم
قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى اراك
استاد راهنما: حجّتى، سیدمحمّدباقر
استاد مشاور: فیض، علیرضا
1378
411 ص
نگارنده، در این تحقیق، پس از تعریف اسرائیلیات و مصادر اسرائیلیات، تاریخچه مختصرى از اسرائیلیات را ارائه كرده و
سپس به عوامل و زمینههایى كه باعث نفوذ اسرائیلیات به تفاسیر شده، اشاره نموده و در پایان نیز به جمعآورى و نقد و تحلیل اسرائیلیاتى پرداخته كه در داستانهاى
پیامبران الهى وارد شده است. وى در همین راستا، مقایسهاى بین ویژگىهاى داستانهاى قرآن و اسرائیلیات كرده و به تأثیرات سوء اسرائیلیات بر فرهنگ اسلامى اشاره
كرده است. یكى از موضوعاتى كه در حوزه فرهنگ اسلامى از جایگاه بسیار مهم و قابل تأمّلى برخوردار است، «اسرائیلیات» است. در اصطلاح علما، اسرائیلیات به افسانه
هاى قدیمى گفته مىشود كه از یهودیان و مسیحیان و مانند آنها سرچشمه گرفته و احادیث و تفاسیر اسلامى را تحت تأثیر خود قرار داده است. برخى مفسران و محدّثان،
اسرائیلیات را به تمام اخبار بىبرنامه و اساسىاى اطلاق نمودهاند كه دشمنان اسلام (اعم از یهود و سایرین)، آنها را با سوء نیت و غرضورزى، جعل نموده و براى فاسد
نمودن عقاید مسلمانان این مجعولات را وارد تفاسیر و احادیث نمودهاند. بحث اسرائیلیات و تأثیرات آن بر حوزههاى مختلف فرهنگ اسلامى، تاریخى طولانى و غمانگیز دارد كه
هر انسان دردمند و دلسوزى را دچار تأسّف شدید نموده، در غم عمیق فرو مىبرد و معالأسف، این قبیل اسرائیلیات كه در آثار مختلف تفسیرى، روایى، تاریخى و كلامى راه
یافته، سبب گردیده است تا دشمنان شناخته شده یا ناشناس اسلام، با دستاویز قراردادن این مجعولات، گاه به بزرگنمایى و شاخ و برگهاى فراوانى كه به آنها دادهاند، و
حریم مقدّسات اسلامى را مورد هجوم و تبلیغات مسموم خود قرار دادهاند. این پایاننامه كه از سه بخش و یك خاتمه تشكیل شده، به بررسى وجود اسرائیلیات در احادیث و
تفاسیر پرداخته و از تأثیر منفى آن در فرهنگ اسلامى پرده برداشته است. نگارنده، نخست به عنوان مقدّمهاى كه از دو مبحث تشكیل شده، در مبحث اوّل، واژه «اسرائیلیات»
را از منظر لغت و اصطلاح، شرح كرده و معانى مختلفى را كه براى لفظ اسرائیلیات متصوّر و مورد استعمال بوده، توضیح داده است. وى در مبحث دوم، به توضیح و تعریف مصادر
اسرائیلیات پرداخته و ضمن معرّفى كتب تحریف شده یهود و نصارا، نقش اساطیر و افسانههاى سایر اقوام را در این كتب، تبیین كرده و تاریخچه ورود خرافات در این منابع را
بازگو نموده است. بخش اوّل، از سه فصل تشكیل شده است. در فصل اوّل، تاریخچهاى از اسرائیلیات و عوامل و زمینههاى نفوذ اسرائیلیات در فرهنگ اسلامى را شرح شده
است. در فصل دوم این بخش، معروفترین مروّجان اسرائیلیات در جامعه اسلامى (از قبیل: كعبالأحبار، تمیم دارى، عبداللَّه بن سلّام، وهْب بن منبّه، ابوهریره و عبداللَّه بن
عمرو بن عاص) معرّفى شدهاند و شرح حال مختصرى از هر كدام آمده است. نویسنده، فصل سوم را به معرّفى مدافعان اسلام راستین و نقش برجسته آنها در مقابله با
اسرائیلیات و مروّجان آن اختصاص داده و ضمن بیان موضع پیامبرصلى الله علیه وآله و امیر مؤمنان و سایر ائمه اطهار در قبال اسرائیلیات، نقش شیعیان را در مبارزه با
اسرائیلیات و تأثیر این مبارزات را در روند احكام اسلام راستین، توضیح مىدهد. بخش دوم پایاننامه، موقعیت اسرائیلیات را در تفاسیر قرآن، توضیح مىدهد. در فصل اوّل این
بخش، نگارنده به توضیح موقعیت تفسیر قرآن و عوامل و زمینههاى نفوذ اسرائیلیات در تفاسیر پرداخته و به تناسب، نگاهى گذرا به علم تفسیر و تاریخ تفسیر دارد. سپس
مبدأ ورود اسرائیلیات را به تفاسیر، بازگو نموده و سه عامل مهم از عوامل و زمینههاى تأثیرگذار و با نفوذ اسرائیلیات به تفاسیر قرآن را با نقد و بررسى توجیهات از سوى ناقلان
این قضایا، شرح و بسط مىدهد. نگارنده، در فصل دوم نیز نمونههایى از تفاسیر قرآن و موضع آنها در برابر اسرائیلیات را توضیح مىدهد. وى از تفاسیر اهل سنّت، تفسیر
الطبرى، الكشّاف، تفسیر البغوى، تفسیر الخازن، التفسیر الكبیر فخر رازى، تفسیر القرطبى، تفسیر ابن كثیر، الدرّ المنثور، روح المعانى و المنار، و از تفاسیر شیعه نیز تفسیر
القمى، التبیان، تفسیر روض الجنان ابوالفتوح رازى، مجمع البیان، منهجالصادقین و المیزان را معرّفى مىكند. در بخش سوم - كه مهمترین و مفصّلترین بخش این تحقیق
است - نگارنده به جمعآورى و نقد و تحلیل اسرائیلیاتى پرداخته كه در ذیل داستان انبیاى عظام وارد شده است. در همین بخش نیز فصل مهمّى را به مقایسه ویژگىهاى
داستانهاى قرآن با اسرائیلیات اختصاص داده و در خاتمه نیز تأثیرات سوء اسرائیلیات بر فرهنگ اسلامى را طرح نموده و از وظیفه علماى اسلامى و مفسّران در قبال
اسرائیلیات، بحث نموده است.
