وَ عَزائِمُهُ فيكُم .
و عزائم خداوند ، در باره شماست (برجسته ترين آيات الهى ، در باره شماست) .
توضيح واژه
عَزائِم : جمع «عزيمة» ، به معناى اراده قطعى ، خواستِ نهايى .[۱]
شرح
عزم ، به معناى اراده قطعى و جدّى است . يكى از عبارت هاى مبهم «زيارت جامعه كبيره» ، عبارت «و عزائمه فيكم» است كه شارحان ، هر يك به گونه اى در تبيين آن كوشيده اند ؛ امّا ابهام اين عبارت ، همچنان باقى است . اينك با بررسى احتمالات گوناگون ، نظر ويژه اى را مطرح خواهيم كرد كه ابهامات پيشين را برطرف سازد .
نظريه مجلسى اوّل
مرحوم محمّدتقى مجلسى ، در تبيين اين عبارت ، سه احتمال را مطرح مى كند : نخست آن كه مراد از : «عزائم الهى در شماست» ، يعنى آياتى را كه در باره امامتِ شما وارد شده است ، بايد با جدّ و جهد ، اقامه كنيد و كوتاهى در آن ، پذيرفته نيست .
دومين احتمال ، يعنى آن آياتى كه اسماى اعظم الهى را در بر مى گيرد و چنانچه براى مقصودى خوانده شود ، حتما واقع مى شود ، در ميان شماست و شما از آن ، آگاهيد .
سومين احتمال ، يعنى پيمان هايى كه براى معرفت و اطاعت شما از پيامبران پيشين گرفته شده ، در امامت و خلافتِ شماست و هر پيامبرى كه آن را از ابتدا پذيرفته است ، «اولوالعزم» است . پيامبران الهى : نوح ، ابراهيم ، موسى ، عيسى و پيامبر اسلام عليهم السلام ، پيامبران اولو العزم اند .[۲]
نظر علّامه مجلسى
مرحوم ملّا محمّدباقر مجلسى نيز در شرح مختصر خود ، چندين احتمال را براى «و عزائمه فيكم ؛ و اراده قطعى خداوند ، در شماست» ، برشمرده كه بدانها اشاره مى شود : احتمال نخست ، اين كه : بدين معناست كه جدّيت و اهتمام در تبليغ و شكيبايى در برابر سختى ها و آشكار كردن حق ، در باره شماست و بر شما ، واجب است .
دومين احتمال ، اين است كه يعنى تمام واجباتى كه بندگان نمى توانند آنها را وا گذارند ، در باره شماست ؛ مانند : وجوب پيروى ، باور به امامت و بزرگى و عصمت امامان .
سومين احتمال اين است كه آنچه خدا در قرآن به آن سوگند ياد كرده ، شماييد و يا سوگند به آنها ، براى شماست و ... .[۳]
احتمال تصحيف در جمله «و عزائمه فيكم»
انطباق هيچ يك از احتمالات ياد شده بر جمله «و عزائمه فيكم» ، روشن نيست . به نظر نگارنده ، در نگارش اين جمله ، تصحيف شده و در اصل ، «و كرائمه فيكم» بوده است . قرائنى كه بر اين نظر دلالت دارند ، عبارت اند از :
۱ . تشابه كامل «ع» و «ك» در نگارش خطّ كوفى است .
۲ . رواياتى كه در آنها ويژگى هاى اهل بيت عليهم السلام بيان شده است ، اشاره اى به اين معنا ندارند كه عزائم خداوند متعال ، در باره اهل بيت عليهم السلام است ، در صورتى كه ساير ويژگى هاى اهل بيت عليهم السلام ، معمولاً در روايات ، آمده است .
۳ . جمله «عزائمه فيكم» ، معناى روشنى ندارد .
۴ . روايات فراوانى داريم كه تصريح مى كنند «كرائم قرآن» ، در باره اهل بيت عليهم السلام است و در هيچ جاى ديگر «زيارت جامعه» ، به اين ويژگى مهم ، اشاره نشده است .
و اينك چند نمونه از رواياتى كه كرائم قرآن را در باره اهل بيت عليهم السلام دانسته اند :
امير مؤمنان على عليه السلام ، در نهج البلاغة ، در بر شمردن فضائل اهل بيت عليهم السلام مى فرمايد :
فِيهِمْ كَرائِمُ القُرآنِ و هُم كُنُوزُ الرَّحمانِ .[۴]كرائم قرآن ، در باره ايشان است و ايشان ، گنجينه هاى [ خداى ] رحمان اند .
امام على عليه السلام ، در روايت ديگرى مى فرمايد :
نَزَلَ القُرآنُ أرباعَا : رُبعٌ فِينا وَ رُبعٌ في عَدُوِّنا وَ رُبعٌ سُنَنٌ وَ أمثالٌ وَ رُبعٌ فَرائِضُ وَ أحكامٌ ، وَ لَنا كَرائِمُ القُرآنِ .[۵]قرآن ، در چهار بخش ، نازل شده است : بخشى در باره ما ، و بخشى در باره دشمن ما ، و بخشى سنّت ها و مَثَل هاست ، و بخشى هم واجبات و احكام [ دين ]است و [ آيه هاى ]گرانْ مايه قرآن ، در باره ماست .
امام صادق عليه السلام ، در روايتى به نقل از پيامبر صلى الله عليه و آله ، نخستين ويژگى اهل بيت عليهم السلام را اختصاص داشتن «كرائم قرآن» به ايشان مى داند و مى فرمايد :
قال رسول اللّه : لَنا كَرائِمُ القُرآنِ وَ نَحنُ أقوامٌ افتَرَضَ اللّهُ طاعَتَنا وَ لَنا الأنفالُ وَ لَنا صَفوُ المالِ .[۶]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : «كرائم قرآن ، از آنِ ماست و ما ، گروهى هستيم كه خداوند ، فرمانبرىِ از ما را واجب گردانيده است و انفال و برگزيده اموال ، از آنِ ماست .
تفسير «كرائم القرآن»
واژه «كرائم» ، جمع «كريمة» ، به معناى هر چيز نفيس ، ارزشمند و برگزيده است .[۷]كرائم ، از واژگان دشوارى است كه واژه برابر در فارسى كه كاملاً مفهوم آن را برساند ، ندارد . و در توضيح آن ، بايد بگوييم : به هر چيز ارزشمندى كه نمى توان از آن دل بركَنْد ، «كريمة» گفته مى شود .[۸]از همين رو ، به چشم ، كريمه مى گويند . عرب ، براى نشان دادن هر چيز ارزشمندى از اين واژه ، استفاده مى كند . براى نمونه ، به درخت انگور ، «كرائم الشجر» و به نياكان نجيب و پاك ، «كرائم الأصلاب» مى گويند .
تعبير «كرائم القرآن» نيز اصطلاحى قرآنى است كه به آيات برجسته آن ، گفته مى شود . بر اين اساس ، اگر جمله ياد شده ، «وَ كَرائِمُهُ فيكُم» باشد ، مقصود آن است كه برجسته ترين آيات الهى ، در باره شما اهل بيت عليهم السلام است ؛ مانند آيه تطهير :
«إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا .[۹]همانا خداوند مى خواهد كه از شما اهل بيت [ پيامبر ] ، پليدى را ببَرَد و شما را كاملاً پاك نمايد» .
و آيه مودّت :
«قُل لَا أَسْـئلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبَى .[۱۰]بگو : بر اين (رساندن پيام) ، هيچ مزدى از شما نمى خواهم ، مگر دوستى در باره خويشاوندان [نزديكم] » .
و آيه اطاعت :
«أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِى الْأَمْرِ مِنكُمْ .[۱۱]از خدا فرمان ببريد ، و از پيامبر و صاحبْ اختيارانتان (صاحبان امر) كه از خودتان هستند ، فرمان ببريد » . و ساير آياتى كه در باره اهل بيت عليهم السلام نازل شده است .[۱۲]
اين نظريه ، همچنين با عبارتى از «زيارتِ جامعه»اى كه از امام صادق عليه السلام رسيده ، تأييد مى شود . امام صادق عليه السلام ، در زيارت نامه اى كه براى زيارت امام حسين عليه السلام و ساير امامان عليهم السلام آموزش داده ، فرموده است :
أوْرَثَكُم كِتابَهُ وَ خَصَّكُم بِكَرائِمِ التَّنزِيلِ .[۱۳]
كتاب خودش را به شما ارث داد و به كرائم قرآن ، شما را ويژه كرد .
بنا بر اين ، جمله ياد شده ، قرينه پنجمى است كه اثبات مى كند جمله «عزائمه» ، تصحيف شده و در اصل ، «كرائمه» بوده است .
از اين رو ، شايسته است كه مؤمنان ، اين عبارت از «زيارت جامعه» را به هر دو گونه ، يعنى : «وَ عَزائِمُهُ فيكُم» «وَ كَرائِمُهُ فيكُم» ، قرائت نمايند .
[۱]«العزم : الجِدّ» (لسان العرب ، ج ۱۲ ، ص ۳۹۹) . «العزم و العزيمة عقد القلب على إمضاء الأمر» (مفردات الفاظ القرآن ، ص ۳۳۴) .
[۲]. ر . ك : شرح زيارت جامعه كبيره ، ملّا محمّدتقى مجلسى ، ص ۱۱۷ .
[۳]. بحار الأنوار ، ج ۱۰۲ ، ص ۱۳۹ .
[۴]. نهج البلاغة ، خطبه ۱۵۴ .
[۵]. تفسير فرات ، ص ۴۷ ، ح ۲ .
[۶]. المحاسن ، ج ۱ ، ص ۲۵۲ ، ح ۴۷۴ .
[۷]. لسان العرب ، ج ۱۲ ، ص ۵۱۴ ؛ مجمع البحرين ، ج ۶ ، ص ۱۵۳ .
[۸]. ر . ك : لسان العرب ، ج ۱۲ ، ص ۵۱۴ .
[۹]سوره احزاب ، آيه ۳۳ .
[۱۰]سوره شورا ، آيه ۲۳ .
[۱۱]. سوره نساء ، آيه ۵۹ .
[۱۲]گفتنى است كه تفسير اين آيات توسّط نگارنده ، در سلسله مباحثى از «راديو قرآن» ، پخش گرديده است .
[۱۳]. كامل الزيارات ، ص ۵۲۷ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۰۲ ، ص ۱۶۲ .
