وَ الآْيَةُ الْمَخْزُونَةُ .
و آن نشانه پنهان در گنجينه ...
توضيح واژه ها
الآية : نشان ، نشانه آشكار ، علامت .
المَخْزُونَة : ذخيره شده ، اندوخته شده .[۱]
شرح
پيش تر دانستيم كه آيه ، به معناى نشانه روشن و آشكار است[۲]و امامان عليهم السلام ، از آن رو كه مظهر اسما و صفات الهى بوده ، خدانما هستند، آيه الهى اند. در اين عبارت ، آيه با واژه «المخزونة» همنشين شده است. مخزون ، به معناى نگهدارى شده و حفظ شده است و از همين رو ، به محلّ نگهدارى اشياى باارزش ، «خزينة» مى گويند و سينه رازدار را «مخزن اسرار» مى دانند . بنا بر اين ، مشتقّات «خزن» ، در فارسى ، پُركاربرد و با ذهن ما ، مأنوس است . اينك ، تركيب «الآيَة الْمَخْزونة» را بررسى مى نماييم:
مقامات معنوى امامان عليهم السلام
اهل بيت عليهم السلام ، بزرگ ترين نشانه هاى خدا در روى زمين اند . پيامبر صلى الله عليه و آله و دوازده امام بزرگوار ، آينه خدانما و مظهر تجلّى صفات او هستند. روايت شده كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، در معرّفى امام على عليه السلام فرمود :
مَعاشِرَ النّاسِ ! إِنَّهُ مِحْنَةُ الوَرَى وَ الْحُجَّةُ العُظْمى وَ الآيَةُ الكُبْرى .[۳]اى مردم! او ملاكِ آزمايش جهانيان ، حجّت شكوهمند و نشانه بزرگ است .
امير مؤمنان عليه السلام نيز در معرّفى خويش ، همان جملات پيامبر صلى الله عليه و آله را تكرار كرده است و بر پايه روايتى فرموده :
أَنَا الحُجَّةُ العُظْمى وَ الآيَةُ الكُبْرى وَ المَثَلُ الأعْلى .[۴]من ، بزرگ ترين حجّت ، بزرگ ترين نشانه و برترين نمونه ام .
در سخن ديگرى از امام على عليه السلام ، روايت شده كه فرمود:
ما للّهِِ نَبَأٌ أعظَمُ مِنِّى وَ ما للّهِِ آيةٌ أكْبَرُ مِنِّى .[۵]براى خداوند ، خبرى بزرگ تر از من نيست ؛ و براى خداوند ، نشانه اى بزرگ تر از من نيست.
در نگاه دينى ما، اهل بيت عليهم السلام ، سخنى جز حقيقت نمى گويند و از زياده گويى و تعارفات ، پرهيز مى كنند . بنا بر اين ، سخنان آنان ، بيانگر جايگاه واقعى ايشان است و بى ترديد ، مى توان گفت كه در روى زمين ، نشانه اى برتر از وجود امامانِ اهل بيت عليهم السلام نيست ؛ زيرا ايشان ، از هر آنچه كه در تصوّر آيد ، خدا را بهتر و بيشتر نشان مى دهند ، به گونه اى كه شناخت واقعىِ مقام امام معصوم، شناخت خدا را در پى دارد ؛ زيرا هر كه عظمت ايشان را دريابد، عظمت خالقِ ايشان را دريافته است . روايت شده كه امام صادق عليه السلام به محمّد بن مُسلم ثقفى ، از فهميده ترين شاگردان خويش ، زيارتى را آموزش داد تا هنگام شرفيابى به حضور امير مؤمنان على عليه السلام ، آن را بخواند. در اين زيارت نامه آمده است :
السَّلامُ عَلَيكَ يا آيَةَ اللّهِ العُظمى ![۶]سلام بر تو ، اى بزرگ ترين آيه خدا !
اكنون مى توان به راز «الآية المخزونة ؛ نشانه پنهان بودن» اهل بيت عليهم السلام پى برد كه شناخت مقامات معنوى و عظمت حقيقى آنان ، كار هر كسى نيست و جز اولياى ويژه آنان ، كسى نمى تواند آن گونه كه شايسته است ، مقامات و كمالات معنوى آنان را دريابد ؛ بلكه آنچه اولياى ويژه اهل بيت عليهم السلام نيز از مقامات آنان مى فهمند ، مرتبه اى از كمالات آنهاست و با قلّه كمالات آنها ، بسيار فاصله دارد . قلّه مقامات اهل بيت عليهم السلام را كسى جز خدا و ديگر اهل بيت عليهم السلام ، نمى توانند درك كنند ، چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه خطاب به امام على عليه السلام فرمود :
يا عَلِىُّ ! ما عَرَفَ اللّهَ إلّا أنَا وَ أنتَ ، وَلا عَرَفَنِى إلّا اللّهُ وَ أنتَ ، وَ لا عَرَفَكَ إلّا اللّهُ وَ أنَا .[۷]اى على ! خدا را جز من و تو ، كسى نشناخت ؛ و مرا جز خدا و تو ، كسى نشناخت ؛ و تو را جز خدا و من ، كسى نشناخت .
اين معرفت ، در واقع ، شناخت قلّه كمالات و مقامات اهل بيت عليهم السلام است ؛ ليكن مراتب پايين تر آن براى پيروان خاصّ آنها امكان پذير است ؛ امّا نياز به تلاش علمى و عملى و تهذيب نفس دارد و در اين ميان ، دعا ، نقش ويژه اى دارد ، بخصوص در دوران غيبت . بر پايه روايتى ، امام صادق عليه السلام ، براى يكى از بزرگ ترين شاگردان خود ، زُراره ، دشوارى هاى زمان غيبتِ امام را برشمرده و به او دعايى را آموزش داده تا با خواندن مداوم آن ، از ترديدها رهايى يابد . در اين دعا ، آمده :
اللّهُمَّ عَرِّفنِي نَفسَكَ فَإنَّكَ إنْ لَم تُعَرِّفنِي نَفسَكَ لَم أعرِف نَبِيَّكَ ! اللّهُمَّ عَرِّفنِي رَسولَكَ فَإنَّكَ إنْ لَم تُعَرِّفنِي رَسولَكَ لَم أعرِفْ حُجَّتَكَ ! اللّهُمَّ عَرِّفنِي حُجَّتَكَ فَإنَّكَ إنْ لَم تُعَرِّفنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَن دِينِي ![۸]خدايا ! خود را به من بشناسان ؛ كه اگر تو خود را به من نشناسانى ، پيامبرت را نخواهم شناخت . خدايا ! پيامبرت را به من بشناسان ؛ كه اگر پيامبرت را به من نشناسانى ، حجّت تو را نخواهم شناخت . خدايا ! حجّت خود را به من بشناسان ؛ كه اگر حجّت خود را به من نشناسانى ، از دينت ، به كژ راهه خواهم افتاد . اُنس با دعاهايى كه شناخت اهل بيت عليهم السلام را از خداوند درخواست مى كنند، راه يافتن به گنجينه معارف اهل بيت عليهم السلام است ؛ زيرا آنان ، نشانه هاى نگهدارى شده خداوندند و انسان ، بايد به اين مخزن ، راه يابد تا گوهر وجودى امام معصوم را بشناسد ، و بدون اجازه ايشان، ورود به گنجينه اهل بيت عليهم السلام ، ممكن نيست .
[۱]«خزن الشى ء فلان إذا أحرزه فى خزانة» (العين ، ج ۴ ، ص ۲۰۹) . «خزن : أصل يدلّ على صيانة الشى ء» (معجم مقاييس اللّغة ، ج ۲ ، ص ۱۷۸) .
[۲]ر . ك : ص ۴۶۴ «آيات اللّه لديكم» .
[۳]الأمالى ، صدوق ، ص ۸۳ ، ح ۴ ؛ بحار الأنوار ، ج ۳۸ ، ص ۹۳ ، ح ۷ .
[۴]الأمالى ، صدوق ، ص ۹۲ ، ح ۷ .
[۵]تفسير القمّى ، ج ۲ ، ص ۴۰۱ ؛ بحار الأنوار ، ج ۳۶ ، ص ۱ ، ح ۲.
[۶]الإقبال ، ج ۳ ، ص ۱۳۰ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۰۰ ، ص ۳۷۳ ، ح ۹ .
[۷]تأويل الآيات ، ج ۱ ، ص ۱۳۹ ، ح ۱۸ و ص ۲۲۱ ، ح ۱۵ .
[۸]الكافى ، ج ۱ ، ص ۳۳۷ ، ح ۵ .
