44 ـ نَفْس

۰.امام علی علیه السلام:
النَّفسُ الأمّارةُ المُسَوِّلَةُ تَتَملَّقُ تَمَلُّقَ المُنافِقِ، وتَتَصَنَّعُ بشِيمَةِ الصَّديقِ المُوافِق، حتّى إذا خَدَعَت وتَمَكَّنَت تسَلَّطَت تَسَلُّطَ العَدُوِّ، وتَحَكَّمَت تَحَكُّمَ العُتُوِّ، فأورَدَت مَوارِدَ السُّوءِ.^۱

۰.نفْسِ بد فرمانِ ظاهرآرا، همچون منافق چاپلوسى مى‌كند و خود را چون دوستى سازگار و دلسوز جلوه می‏دهد و همين كه فريب داد و [بر انسان] دست يافت، چون دشمن مسلّط می‏شود و با خودخواهى و قلدرى فرمان مى‌راند و [شخص را] به جايگاه‏های بدى و هلاكت می‏كشاند.

۰.امام زین العابدین علیه السلام:
ـ في المُناجاةِ ـ: إلهي، إليكَ أشكو نَفسا بالسُّوءِ أمّارَةً، وإلَى الخَطيئةِ مُبادِرَةً، وبمَعاصيكَ مُولَعَةً،... كثيرَةَ العِلَلِ، طَويلَةَ الأمَلِ، إن مَسَّها الشَّرُّ تَجزَعْ، وإن مَسَّها الخَيرُ تَمنَعْ، مَيّالَةً إلَى اللَّعبِ واللَّهوِ، مَملُوّةً بالغَفلَةِ والسَّهوِ، تُسرِعُ بي إلَى الحَوبَةِ، وتُسَوِّفُني بالتَّوبَةِ.^۲

۰.ـ در مناجاتظ ـ گفت: الهى، به تو شكايت می‏كنم از نفسى كه همواره به بدى فرمان می‏دهد و به سوى گناه می‏شتابد و به معاصى تو آزمند است... پر عذر و بهانه است و آرزوى دراز دارد، اگر به او گزندى رسد بيتابى می‏كند و اگر خير و بركتى رسدش بخل می‏ورزد، شيفته بازى و سرگرمى است، آكنده از غفلت و بى خبرى است، مرا به سوى گناه می‏شتاباند و در كار توبه، به من وعده امروز و فردا می‏دهد.

۰.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:
ـ في وصيَّتهِ لابنِ مَسعودٍ ـ: يابنَ مَسعودٍ، أكثِرْ مِن الصّالِحاتِ والبِرِّ؛ فإنّ المُحسِنَ والمُسِيءَ يَندَمانِ، يَقولُ المُحسِنُ: يا لَيتَني ازدَدتُ مِن الحَسَناتِ! ويقولُ المُسِيءُ: قَصَّرتُ، وتَصديقُ ذلكَ قَولُهُ تعالى: «ولا اُقْسِمُ بالنَّفْسِ اللَّوّامَةِ».^۳

۰.ـ در سفارش خود به ابن مسعود ـ فرمود: اى پسر مسعود! كارهاى شايسته و نيك بسيار به جاى آر؛ زيرا نيكوكار و بدكار هر دو پشيمان مى‌شوند. نيكوكار مى‌گويد: كاش خوبی‌هاى بيشترى انجام مى‌دادم و بدكار مى‌گويد: كوتاهى كردم. مؤيد اين مطلب، سخن خداى متعال است كه می‏فرمايد: «و سوگند به نفس ملامتگر».

۰.امام علی علیه السلام:
أيُّها النّاسُ، تَولّوا مِن أنفسِكُم تأديبَها، واعدِلوا بِها عَن ضَراوَةِ عاداتِها.^۴

۰.اى مردم! به تربيت نفس‏های خود بپردازيد و آن را از آزمندى به عادت‌هايش باز داريد.

۰.امام علی علیه السلام:
إنَّ تَقوَى اللهِ دَواءُ داءِ قُلوبِكُم... وطَهورُ دَنَسِ أنفُسِكُم.^۵

۰.تقواى الهى داروى درد دل‏های شماست... و پاك كننده آلودگى جان‌هايتان.

۰.امام علی علیه السلام:
أقبِلْ على نَفسِكَ بالإدبارِ عَنها.^۶

۰.با پشت كردن به نفْس [امّاره] خود به [نفْس فاضله و ناطقه انسانىِ] خويشتن روى كن.

۰.امام علی علیه السلام:
مَن ذَمَّ نفسَهُ أصلَحَها، مَن مَدَحَ نَفسَهُ ذَبَحَها.^۷

۰.هر كه نفْس خود را نكوهش كندآن را اصلاح گردانَد و هر كه نفس خويشتن را بستايد آن را بكُشد.

۰.امام علی علیه السلام:
مَن لَم يُهَذِّبْ نفسَهُ فضَحَهُ سُوءُ العادَةِ. ^۸

۰.هر كه خود را مهذّب نسازد، عادت‏های زشت او را رسوا كند.

۰.امام علی علیه السلام:
مَن كَرُمَت علَيهِ نَفسُهُ لَم يُهِنْها بالمَعصيَةِ.^۹

۰.هر كه براى نفْس (شخصيت) خود احترام قائل باشد، آن را با معصيت خوار نمی‏گرداند.

۰.امام علی علیه السلام:
مَن كَرُمَت علَيهِ نَفسُهُ هانَت علَيهِ شَهوَتُهُ.^۱۰

۰.هر كه براى خود احترام قائل باشد خواهش‏های نفسانيش در نظرش بى‌ارزش باشد.