نشست علمی نقد کتاب "رفتار اخلاقی انسان با خود" با حضور مولف و ناقدان کتاب برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی نیانویسنده کتاب رفتار اخلاقی انسان با خود درجلسه نقد کتاب خود گفت: این کتاب رساله دکتری ام بودکه سال ۹۰ دفاع شد و بعدا بر اساس موافقت دانشگاه و پژوهشگاه قرآن و حدیث با تغییراتی تبدیل به کتاب شد و همین عنوان رساله دکتری برای کتاب انتخاب شد چرا که عنوان کاملا گویا بود و اثر شاخصی با این عنوان و با این موضوع وجود نداشت . این خود گامی بود در عرصه رابطه اخلاقی با خود و امیدوارم زمینه ای بوده باشد برای کارهای ارزشمند تر و مهم تر بعدی.
وی افزود: درباره نقد کتاب هم خودمان داوطلب شدیم نه به این خاطر که کتاب خوبی است و نیاز به اصلاحات ندارد، بلکه اعتقادم برای این است که علم اخلاق در حوزه و دانشگاه ، مهجور مانده است و لازم است با برگزاری نشستها و برنامه های گوناگون اهمیت توجه به اخلاق و علم اخلاق را بیشتر ترویج داد.
سبحانی نیا در ادامه گفت: در مباحث اخلاق در ۴حوزه ارتباطی مرسوم است رابطه انسان با خدا ، رابطه انسان با خلق ، رابطه انسان با عالم آفرینش، رابطه انسان با خود که بیشتر از همه رابطه انسان باخود مهجور و مغفول مانده است.
وی با اشاره به ویژگی های این کتاب گفت: زمانی که قرار شد این موضوع کار شود، موضوع مسبوق به سابقه نبود و تا آن زمان کتاب یا مقالات خاصی در این خصوص تهیه نشده بود و ما عمده مطالب را از میان متون کتاب های اخلاقی استخراج کردیم.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی نیا با اشاره به نوآوری هایی که این کتاب داشته است گفت:این کتاب سه نوع مواجهه انسان با خود را معرفی می کند، مواجهه شناختی انسان با خود، مواجهه احساسی انسان با خود و مواجهه رفتاری انسان با خود، و همچنین تبیین می کند ارتباط تنگاتنگی بین این سه مواجهه وجود دارد.
وی ادامه داد: احساس درست انسان بر اساس شناخت درست انسان از خود شکل می گیرد و رفتار درست نیز ناشی از این احساس درست از خود خواهد بود ، و بالعکس شناخت نادرست ، احساس و رفتارهای نادرست را در پی دارد که در این کتاب به طور مستقل در سه فصل به آن پرداخته شده است.
وی تصریح کرد: از مباحث این کتاب چند موضوع پایان نامه پیشنهاد شد که تاکنون چهار پایان نامه تصویب و تدوین شده است که سه عنوان از آن پایان نامه ها دفاع نیز شده است. پایان نامه های مذکور در جهار موضوع کنترل فکر در کتاب و سنت، کنترل قلب در کتاب و سنت ، مفهوم شاکله و سخت گیری بر نفس و ابعاد آن است.
همچنین چندین مقاله پیش از آنکه این اثر به کتاب تبدیل شود استخراج و منتشر شد. عناوین این مقالات عبارت است از:
رفتار اخلاقي انسان با جسم خود از منظر کتاب و سنت ، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای اخلاقی، دانشگاه قم، شماره ۴، تابستان ۱۳۹۰.
ارکان تلقی انسان از خود و تأثیر آن در رفتارهای اخلاقی او - دو فصلنامه علمی پژوهشی انسان پژوهی دینی، شماره۲۶.
جایگاه شناخت خود در رفتار اخلاقی انسان - فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه اخلاق- شماره ۱۲-تابستان ۹۰
ابعاد مواجهه انسان با خود با تکیه بر قرآن و حدیث - مجله علمی – ترویجی مشکوة ، شماره ۱۱۴.
نفس و ابعاد مهار آن در قرآن و حدیث - مجله علمی – ترویجی معرفت اخلاقی۱۱
دکتر سبحانی نیا با اشاره به هفت فصل این کتاب گفت: به ترتیب فصل اول کلیات، فصل دوم مبانی رفتار اخلاقی انسان با خود،فصل سوم تحلیل مفهومی رفتار انسان باخود، فصل چهارم راه های شناخت خود، فصل پنجم مواجهه شناختی انسان باخود،فصل ششم مواجهه احساسی انسان باخود و فصل هفتم مواجهه رفتاری انسان باخود،که این سه فصل آخرمهم ترین فصل های کتاب است.
در ادامه این جلسه حجت الاسلام والمسلمین دکتر آل بویه به عنوان ناقد تصریح کرد: با توجه به منابع کتاب، زحمات زیادی برای تالیف آن کشیده شده و ویژگی های خوب متعددی در آن وجود دارد که کتاب را قابل استفاده کرده است اما از آنجا که جلسه نقد است باید نکاتی را اشاره کنیم.
وی با اشاره به ساختار کتاب افزود: باید لایه های موضوع را خرد کرده و و فصول را با خرد کردن عنوان اصلی بدست آوریم.اما می بینیم که فصل های اولیه کتاب مباحث مقدماتی است که تفصیل زیادی داده شده و می تواند در یک فصل تجمیع گردد.
وی ادامه داد: استاندارد مباحث مقدماتی یک اثر نهایتا یک چهارم تا یک سوم آن را شامل می شود اما در این کتاب نزدیک به یک دوم به مقدمات پرداخته شده است.
دکتر آل بویه با بیان اینکه عنوان کتاب رفتار اخلاقی انسان باخود است و نیازی به این همه مبانی نیست گفت: اگر عنوان کتاب رفتار اخلاقی انسان با خود و مبانی آن بود توجیه داشت که به مبانی پرداخته شود.ضمن اینکه در آن صورت هم باید مبانی اختصاصی ذکر می شد نه مبانی عام که شاهد هستیم مبانی اختصاصی در این کتاب خیلی کم مطرح شده است و بیشتر به مبانی عام پرداخته شده است.
وی با بیان اینکه ساختار کتاب جامع و مانع نیست گفت:مباحثی در کتاب آمده که نیازی به طرح آنها نبود و از سوی دیگر مباحث زیادی وجود دارد که مورد نیاز امروز بوده اما در این کتاب به آن پرداخته نشده است از جمله حسن ظن، سو ظن، اخلاق باور، اخلاق مرگ و خودکشی که آیا انسان وقتی پیر شد و یا بیماری لاعلاج گرفت می تواند خود را خلاص کند؟!.
در ادامه این جلسه حجت الاسلام والمسلمین دکتر عالم زاده نوری دیگر ناقد این کتاب با بیان اینکه وقتی یک کتاب نقد می شود باعث می شود به جامعه معرفی شده و زمینه اصلاح آن هم فراهم می شود گفت: سخت گیری در نقد کتاب باعث می شود سرعت تولید علم بیشتر شود.
وی با اشاره به بلاغت بصری این کتاب گفت: آثار ما باید به این سمت پیش برود تا تاثیرگذاری بیشتری داشته و سهل تر و رساتر شود ضمن اینکه غلط های تایپی اثر بسیار کم بود و این اثر از این جهات شاخص است.
وی ادامه داد: صرفنظر از هدف تولید این اثر و همچنین مخاطبان آن که هرکدام اقتضائات خود را دارد گفت:در این کتاب به مدل چهارگانه قدیمی رابطه انسان باخود، خدا ، دیگران و رابطه انسان با طبیعت پرداخته شده است در حالی که باگذشت زمان و پیشرفت علوم باید این مدل قدیمی کاملتر می شد.از جمله رابطه فرد با خانواده ، رابطه فرد با جامعه، رابطه فرد با انسان کامل ، رابطه فرد با اعضا صنف ، رابطه جامعه با فرد ، رابطه جامعه با جامعه و غیره که همه اینها در ذیل رابطه انسان با انسان قرار میگیرد.
دکتر عالم زاده نوری ادامه داد: همچنین رابطه انسان با طبیعت تنها شامل گیاهان و حیوانات می شود و شامل رابطه انسان با محیط شهری، ساختمان ها ،ابزارها ، شهرت، ثروت و غیره نمی شود پس بهتر است به جای رابطه انسان با طبیعت از رابطه انسان با دنیا استفاده شود.
عالم زاده با اشاره به معنای دوکلمه اخلاق و رفتار که در کتاب اشاره شده است گفت: رفتار به معنی پاسخ به محرک و اخلاق به معنی صفات و ملکات درونی وقتی کنار یکدیگر قرار می گیرد با این تعاریف معنایی ندارد.اما تعریف دیگری وجود دارد که البته به لسان نویسنده نیامده اما از آن استفاده کرده است و آن اخلاق به معنای نظام ارزشی و نظام خوب ها و بدهاست. البته در جای دیگری از کتاب به این معنای اخلاق توجه کرده و به آن تصریح کرده است.
وی همچنین در پایان انتقادی به مرزبندی مفهومی کتاب داشت اشکال کتاب را در به هم ریختگی مفهومی جدی دانست و خواستار تفکیک علم همجوار یعنی اخلاق، تربیت اخلاقی و انسان شناسی در کتاب شد.
لازم به ذکر است پس از سخنان ناقدین دکتر سبحانی نیا مولف کتاب ضمن پذیرفتن برخی نقد ها تصریح کرد: در خصوص زیاد بودن مباحق مقدماتی قبول دارم اما از آنجا که در این خصوص متون مشخص و منسجمی وجود نداشت ناچار شدیم برای اینکه مخاطب سردرگم نشود و به دنبال مطالب مقدماتی نگردد مبانی را هم در این کتاب با تفصیل بیشتری بیاوریم.
وی همچنین در خصوص مفهوم رفتا و اخلاق گفت: منظور ما هم نظام ارزشی خوب و بد است که در جای جای کتاب به آن اشاره شده است و ناقد محترم نیز به آن اشاره کرد.
سبحانی نیا همچنین با اشاره به مطالب مغفول مانده گفت: پرداختن به همه مطالب نیاز به کتابی حداقل هزار صفحه ای دارد، کاری که از عهده یک نفر یا لا اقل در زمان یکی دو سال ممکن نیست. هر کدام از موضوعاتی که استاد آل بویه فرمودند خود به تنهایی یک کتاب است.
وی همچنین اظهار داشت من نسبت به اینکه در یک کتاب مباحث انسان شناختی، اخلاقی و تربیت اخلاقی در کنار هم و البته به صورت منطقی و منسجم بیاید به گونه ای که ارتباط بین آنها روشن باشد اشکالی نمی بینم. زیرا ادعای بنده این نبوده است که این کتاب یک اثر اخلاقی است و ربطی به انسان شناسی یا تربیت اخلاقی ندارد.
این نشست نقد کتاب با اجرای استاد هادی کمال عزت انجام شد و پس از آنکه دیدگاه های اساتید حتضر نوسط ایشان جمع بندی شد مراسم پایان یافت.
