اوّل و آخر ، در قرآن و حديث
پرسش :
اوّل و آخر ، در قرآن و حديث به چه معناست؟
پاسخ :
دو واژه «اوّل» و «آخر» در قرآن و حديث ، در دو معنا به كار رفته اند :
۱ . اوّل و آخر مطلق
اين معنا به خداوند متعال اختصاص دارد و هيچ كس جز او ، اوّل و آخرِ مطلق نيست . در قرآن كريم ، اين دو واژه تنها يك بار به اين معنا آمده اند . در آيه سوم از سوره حديد آمده است : «اوست اوّل و آخر و ظاهر و باطن ؛ و او به هر چيزى داناست» .
علّامه سيّد محمّد حسين طباطبايى گفته است :
منظور از اوّل بودن و آخر بودن خداوند ، احاطه او به تمام اشياست . هر موجودى كه اوّل فرض شود ، از آن جا كه خداوند متعال بر آن احاطه دارد ، خداوند ، پيش از او قرار مى گيرد ، و هر موجودى كه آخِر فرض گردد ، خداوند متعال به دليل احاطه بر او ، پس از آن است . . . . بنا بر اين ، اوّل بودن و آخر بودن خداوند ، دو فرع از فروع صفت «محيط» است و محيط ، خود از شاخه هاى قدرت مطلق اوست . . . و ممكن است كه چهار نام (اوّل ، آخر ، ظاهر و باطن) را از فروع احاطه وجودى او بگيريم . . . ؛ چون وجود او قبل از وجود هر چيز و بعد از وجود هر چيز است .[۱]
گفتنى است در احاديثى كه ملاحظه خواهيم كرد ، اوّل و آخر بودن خداوند ، به معناى اوّل و آخر بودن در وجود ، تفسير شده است . بنا بر اين ، اوّل و آخر بودن خداوند ، به يگانگى او در ازلى و ابدى بودن باز مى گردد .
۲ . اوّل و آخر نسبى
كاربرد واژه «أوّل» و «آخِر» در قرآن و حديث ، براى غير خداوند متعال ، نسبى است ، مانند : «أوّل المسلمين[۲](نخستين مسلمان) » و «أوّل العابدين[۳](نخستين پرستشگر) » و غير اين دو .
بنا بر اين ، آنچه در تبيين ويژگى هاى اهل بيت عليهم السلام در زيارت آنان آمده كه : «شما اوّل و آخِريد»[۴]، به معناى اوّل و آخر بودن نسبى است و غلو نيست .[۵]
[۱]الميزان في تفسير القرآن : ج۱۹ ص۱۴۵ .
[۵]ر . ك : اهل بيت عليهم السلام در قرآن و حديث : بخش سوم / فصل يكم : دين با آنان آغاز مى گردد و با آنان پايان مى گيرد .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت