ايمان ، از منظر احاديث

احاديثى كه ايمان را تفسير كرده اند ، به چند دسته تقسيم مى شوند :

دسته اوّل . احاديثى كه ايمان را به باور قلبىِ حقايق غيبى و تصديق آنها تعبير كرده اند ، در مقابل «كفر» به معناى انكار حقايق غيبى ، مانند اين حديث :

الإِيمانُ أن يُصَدِّقَ اللّهَ فيما غابَ عَنهُ ... وَ الكُفرُ الجُحودُ .[۱]

ايمان ، يعنى: آنچه را كه از او پنهان است، تصديق كند ... و كفر ، انكار كردن است .

دسته دوم . احاديثى كه ايمان را به باور قلبى و اقرار زبانى و عمل به مقتضاى آن تفسير كرده اند ، مانند اين روايت :

الإِيمانُ مَعرِفَةٌ بِالقَلبِ ، وَ قَولٌ بِاللِّسانِ وَ عَمَلٌ بِالأَركانِ .[۲]

ايمان ، شناخت قلبى و گفتن به زبان و عمل به جوارح است .

دسته سوم . احاديثى كه ايمان را به اقرار زبانى و عمل به مقتضاى آن ، تفسير كرده اند ، مانند :

الإِيمانُ ، إقرارٌ بِالقَولِ وَ عَمَلٌ بِالجَوارحِ .[۳]

ايمان ، اقرار زبانى و عمل به جوارح است .

دسته چهارم . احاديثى كه ايمان را به عمل كردن به مقتضاى باور قلبى ، تفسير كرده اند ، مانند :

الإِيمانُ ، عَمَلٌ كُلُّهُ ، وَ القَولُ بَعضُ ذلِكَ العَمَلِ .[۴]

ايمان ، همه اش عمل است و اقرار ، بخشى از آن عمل است .

گفتنى است كه اين احاديث ، ناظر به عقيده مرجئه هستند كه التزام عملى را شرط تحقّق ايمان نمى دانستند . همه آيات و احاديثى كه پايبندى به اوامر و نواهى الهى را شرط تحقّق ايمان واقعى مى دانند ، يا آثار و علايمى را براى ايمان حقيقى ارائه مى كنند ، در كنار اين طايفه از احاديث قرار دارند .

دسته پنجم . احاديثى كه ايمان را به باور قلبى اى تفسير كرده اند كه عمل صالح ، آن را تصديق كند ، مانند :

لكِنَّ الإِيمانَ ، ما خَلَصَ فِى القَلبِ وَ صَدَّقَهُ الأَعمالُ .[۵]

ايمان ، چيزى است كه در دل ، خالص شود و اعمال ، آن را تصديق كنند .

با تأمّل در طوايف پنجگانه احاديثى كه بدانها اشاره شد، معلوم مى گردد كه اختلافى ميان آنها نيست و همگى به يك نكته اشاره دارند و آن ، عبارت است از همان معنايى كه در طايفه پنجم از احاديث ذكر شد ، بدين سان كه ايمان ، همان تصديق حقيقىِ قلبى است ، و اقرار زبانى و اعمال شايسته ، تصديق عملىِ آن باور قلبى هستند . به سخن ديگر ، اقرار و عمل ، نشانه حقيقت داشتن باور قلبى و شرط اثباتىِ آن به شمار مى آيند . بنا بر اين ، احاديثى كه بدانها اشاره شد ، مفسّر و مبيّن همان جمع بندى اى هستند كه در تعريف ايمان از نگاه قرآن ، گفته شد . همچنين ساير احاديثى كه در فصل اوّل و ساير فصل ها در باره ويژگى ها و آثار ايمان حقيقى آمده اند، با اين تعريف ، هماهنگ اند .