اقسام احاديث دعوت به خودشناسى

احاديث اسلامى ، با الهام از قرآن ، فراوان بر خودشناسى تأكيد دارند . اين احاديث را مى توان به پنج دسته تقسيم كرد :

۱ . ارزش خودشناسى

دسته اوّل ، احاديثى كه خودشناسى را با ارزش ترينِ شناخت ها معرّفى مى كنند ؛ مانند آنچه از امام على عليه السلام روايت شده است كه :

أَفضَلُ المَعرِفَةِ مَعرِفَةُ الإِنسانِ نَفسَهُ .[۱]برترين شناخت ، خودشناسى است.  المَعرِفَةُ بِالنَّفسِ أَنفَعُ المَعرِفَتَينِ .[۲]سودمندترينِ دو شناخت ، خودشناسى است .  أَفضَلُ الحِكمَةِ مَعرِفَةُ الإِنسانِ نَفسَهُ .[۳]برترين حكمت ، خودشناسى است .  غايَةُ المَعرِفَةِ أَن يَعرِفَ المَرءُ نَفسَهُ .[۴]نهايت شناخت ، خودشناسى است .  مَعرِفَةُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ .[۵]سودمندترينِ شناخت ها خودشناسى است .

و از امام باقر روايت شده:

لا مَعرِفَةَ كَمَعرِفَتِكَ بِنَفسِكَ .[۶]هيچ شناختى مانند اين نيست كه خود را بشناسى.

۲ . زيان هاى جهل به خود

دسته دوم ، احاديثى اند كه به بيان زيان هاى نشناختن خود پرداخته اند . در اين روايات ، تأكيد شده است كه تا انسان خود را نشناسد ، نمى تواند جهانبينى درستى داشته باشد و راه رستگارى و نجات را در زندگى بيابد . بخشى از سخنان امام على عليه السلامدر اين باره ، چنين است :

مَن جَهِلَ نَفسَهُ كانَ بِغَيرِ نَفسِهِ أجهَلَ .[۷]آن كه خود را نشناسد ، به غير خود ، نادان تر است.  كَيفَ يَعرِفُ غَيرَهُ مَن يَجهَلُ نَفسَهُ ؟![۸]آن كه خود را نشناخته ، چگونه ديگرى را بشناسد ؟!  لا تَجهَل نَفسَكَ فَإِنَّ الجاهِلَ مَعرِفَةِ نَفسِهِ جاهِلٌ بِكُلِّ شَيءٍ .[۹]از خود بى خبر مباش كه بى خبر از خود ، از همه چيز بى خبر است.  مَن لَم يَعرِف نَفسَهُ بَعُدَ عَن سَبيلِ النَّجاةِ ، وخَبَطَ فِي الضَّلالِ وَالجَهالاتِ .[۱۰]كسى كه خود را نشناسد ، از راه رهايى دور مى افتد و در گم راهى و نادانى فرو مى غلتد.

۳ . كليد هستى شناسى

دسته سوم ، احاديثى كه تصريح مى كنند خودشناسى ، مقدّمه و كليدهستى شناسى است ، چنان كه از امام على عليه السلام نقل شده است :

مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَهُوَ لِغَيرِهِ أعرَفُ .[۱۱]آن كه خود را بشناسد ، ديگران را بهتر مى شناسد.  مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَدِ انتَهى إِلى غايَةِ كُلِّ مَعرِفَةٍ وعِلمٍ .[۱۲]آن كه خود را بشناسد ، به نهايت هر شناخت و دانشى مى رسد.

۴ . كليد خداشناسى

دسته چهارم ، احاديثى كه خودشناسى را كليد خداشناسى ، بلكه برابر با خداشناسى مى دانند و مشهورترينِ آنها اين حديث شريف است كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و امام على عليه السلامروايت شده كه فرموده اند :

مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ .[۱۳]آن كه خود را بشناسد ، پروردگارش را نيز مى شناسد.

۵ . مقصود از خودشناسى

دسته پنجم ، احاديثى اند كه مقصود از خودشناسى را تبيين و تفسير مى كنند.[۱۴]