بدا در لغت و قرآن و حدیث
پرسش :
بدا در لغت و قرآن و حدیث به چه معناست؟
پاسخ :
بَدا ، در لغت
واژه «بَداء» از ريشه «بدو» ، به معناى «ظهور» است . ظهور ، خود در دو معناى : «ظهور پس از خفا» و «پيدايش رأى جديد» ، به كار مى رود . فيروزآبادى ، جوهرى و ابن فارِس ، به ترتيب مى نويسند :
بَدا بَدْوا وَ بُدُوّا وَ بَداءً وَ بَداءَةً : ظَهَرَ ... وَ بَدا لَهُ فى الأمرِ بَدوا وَ بَداءً وَ بَدأَةً : نَشَأَ لَهُ فيهِ رَأىٌ .[۱]بَدا بَدْوا و بُدُوّا و بَداءً و بَداءَةً ، يعنى: هويدا شد ... و در كار ، براى او ، بدا حاصل شد ؛ يعنى: در آن ، برايش نظرى تازه ، پيدا شد . بَدا لَهُ فى هذَا الأَمرِ بَداءٌ ـ مَمدودٌ ـ : أى نَشَأَ لَهُ فيهِ رَأىٌ .[۲]براى او در اين كار ، بدا حاصل شد ؛ يعنى: برايش نظرى تازه پيدا شد . تَقولُ : بَدا لى فى هذَ الأَمرِ بَداءٌ : أى تَغَيَّرَ رَأيى عَمّا كانَ عَلَيه .[۳]مى گويى: برايم در اين كار ، بدا حاصل شد ؛ يعنى: نظرم در باره آن ، عوض شد .
معناى دوم بَدا (پيدايش رأى جديد) ، خود ، دو صورت دارد : پيدايش رأيى بر خلاف رأى قبلى (تغيير در رأى) ، و پيدايش رأيى بدون سابقه قبلى.[۴]
بدين سان ، «بداء» در لغت عرب ، در سه مورد به كار مى رود :
۱ . آشكار شدن چيزى پس از مخفى بودنش ؛
۲ . پيدايش رأيى بر خلاف رأى قبلى (تغيير رأى) ؛
۳ . پيدايش رأيى بدون سابقه قبلى .
حال بايد ديد كه بَدا در قرآن و احاديث ، به كدام معنا در مورد خداى متعال به كار رفته است .
بَدا ، در قرآن و حديث
بسيارى از كسانى كه در مورد بَدا نظر داده اند و يا آن را انكار كرده اند ، بر اين گمان بوده اند كه بَدا با معناى نخست آن ، در مورد خدا به كار رفته است . در نتيجه ، به توجيه يا ردّ آن در مورد خداوند پرداخته اند ؛ امّا بايد توجّه داشت كه در قرآن و احاديث ، «بَداء» در مورد خداوند متعال ، به دو معناى اخير به كار رفته است . معناى سوم ، مورد نزاع نيست و تنها معناى دوم ، مورد بحث و اختلافِ نظر است .
در بحث قضا و قدر ، آمده است كه خداوند ، امكانات و دارايى هايى همچون : توان ، روزى و بقا را به طور محدود ، در اختيار انسان ها قرار داده است . اين محدوديت ، تقدير الهى است . از سوى ديگر ، تقدير الهى ، به دو گونه محتوم (تغييرناپذير) و غير محتوم (تغييرپذير) ، تقسيم مى شود . امام باقر عليه السلام مى فرمايد :
مِنَ الاُمورِ اُمورٌ مَحتومَةٌ كائِنَةٌ لا مَحالَةَ ، وَ مِنَ الاُمورِ اُمورٌ مُوقوفَةٌ عِندَ اللّهِ ، يُقَدِّمُ فِيها ما يَشاءُ وَ يَمحُو ما يَشاءُ وَ يُثبِتَ مِنها ما يَشاءُ .[۵]
برخى كارها ، كارهاى حتمىِ گريزناپذيرند و برخى كارها ، موقوف در پيشگاه خداوندند كه در آنها ، هر چه را بخواهد ، پيش مى اندازد و هر چه را بخواهد ، محو مى كند و هر چه را بخواهد ، اثبات مى نمايد .
بَدا ، عبارت است از : تغيير در تقديرِ غير حتمى از طريق تقديم و تأخير تقديرات و يا محو يك تقدير و اثبات تقديرى ديگر ، چنان كه قرآن كريم مى فرمايد :
«يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ .[۶]
خدا ، آنچه را بخواهد ، محو يا اثبات مى كند ، و اصل كتاب ، نزد اوست» .
امام صادق عليه السلام ، در تفسير اين آيه شريف مى فرمايد :
هَل يُمحى إلّا ما كانَ ثابِتا؟ وَ هَل يُثبَتُ إلّا ما لَم يَكُن؟[۷]
آيا جز آنچه ثابت است ، محو مى شود؟ و آيا جز آنچه نبوده است، اثبات مى شود؟
[۱]. القاموس المحيط : ج ۴ ص ۳۰۲ مادّه «بدو» .
[۲]. الصحاح: ج ۶ ص ۲۲۷۸ .
[۳]. معجم مقاييس اللّغة: ج ۱ ص ۲۱۲ مادّه «بدء» .
[۴]. در اين صورتِ دوم ، «بَدا» با «بَدَأَ» ، هم معنا هستند .
[۵]. تفسير العيّاشى : ج ۲ ص ۲۱۷ ح ۶۵ ، بحار الأنوار : ج ۴ ص ۱۱۹ ح ۵۸ .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت