واژه هاى مشابه برهان در قرآن

در قرآن و حديث ، واژه هايى وجود دارند كه در معناى برهان به كار مى روند . اين واژه ها عبارت اند از :

الف ـ سلطان

برهان ، از آن رو كه بر عقل ها و دل ها سلطه مى يابد[۱]و به انسان ، قدرت مقابله با مخالفان اعتقادى را مى دهد ، سلطان ناميده مى شود ، مانند :

«أَمْ لَكُمْ سُلْطَانٌ مُّبِينٌ .[۲]

يا دليلى آشكار [ در دست ] داريد؟»

ب ـ آيه

برهان ، دليلى روشن و آشكار بر حقّانيت آورنده آن است و از اين رو ، در برخى از موارد ، از آن به «آيه»[۳]تعبير شده است ، مانند :

«ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَ أَخَاهُ هَارُونَ بِايَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ .[۴]

سپس موسى و برادرش هارون را با آيات خود و حجّتى آشكار ، فرستاديم»  .

در اين آيه ، از عصاى موسى عليه السلام و «يد بيضاء (دست ...)» و ديگر امور خارق العاده اى كه به دست موسى عليه السلام ظاهر شد و حقّانيت او را ثابت كرد ، به «آيات» تعبير شده است ، در حالى كه در آيه اى ديگر ، از عصا و يد بيضا ، به عنوان دو برهان ، ياد گرديده است :

«فَذَانِكَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّكَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَ مَلَاءِيْه .[۵]

اين دو [ نشانه ] ، دو برهان از جانب پروردگار توست [ كه بايد ]به سوى فرعون و سران [ كشور ]او [ ببرى ]»  .

ج ـ حجّت

برهان ، دليل قاطع و راهى روشن براى اِحقاق حق و اِبطال باطل است . از اين رو ، «حجّت»[۶]ناميده گرديده است ، مانند :

«فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ .[۷]

برهانِ رسا ، ويژه خداست»  .

د ـ بيّنه

برهان ، دليلى واضح ، روشن و آشكار براى اثبات مدّعا و تشخيص حق از باطل است . از اين رو ، به آن «بيّنه»[۸]اطلاق گرديده است ، مانند :

«أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ .[۹]

آيا كسى كه از جانب پروردگارش بر حجّتى روشن است ؟ » .

«لِّيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَن بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَىَّ عَن بَيِّنَةٍ .[۱۰]

تا كسى كه [گم راه و] هلاك مى شود ، از روى برهان ، هلاك گردد ، و كسى كه زنده مى شود [و هدايت مى يابد] ، از روى برهان ، زنده بماند»  .