معيار ارزش محلّ سكونت

با تأمّل در آنچه در احاديث به عنوان حكمت و علّت تشويق به شهرنشينى و نهى از سكونت در روستا آمده ، روشن مى شود كه معيار ارزيابى محلّ سكونت ، صرفاً «شهر» و يا «روستا» بودن و يا بزرگى و كوچكى تجمّع انسانىِ انتخاب شده براى زندگى نيست ؛ بلكه ميزان ، امكان دسترس به ارزش هاى علمى ، اخلاقى و عملى است .

قرآن كريم ، عرب هاى باديه نشين را به دليل فاصله داشتن از ارزش هاى علمى ، اخلاقى و عملى ، نكوهش كرده است :

«الْأَعْرَابُ أَشَدُّ كُفْرًا وَ نِفَاقًا وَ أَجْدَرُ أَلَّا يَعْلَمُواْ حُدُودَ مَآ أَنزَلَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ .[۱]

باديه نشينان عرب ، در كفر و نفاق [از ديگران] سخت ترند و به اين كه حدود آنچه را خدا بر فرستاده اش نازل كرده ، ندانند ، سزاوارترند . و البته خداوند ، داناى حكيم است»  .

پيامبر صلى الله عليه و آله نيز خطاب به امام على عليه السلام ، علّت نهى از سكونت در روستا را ، عدم امكان تحصيل علم و پاسدارى از ارزش هاى اخلاقى و عملى، بيان نموده است :

لا تَسكُنِ الرُّستاقَ ؛ فَإِنَّ شُيوخَهُم جَهَلَةٌ ، و شُبّانَهُم عَرَمَةٌ ، و نِسوانَهُم كَشَفَةٌ ، وَالعالِمَ بَينَهُم كَالجيفَةِ بَينَ الكِلابِ .[۲]

در روستا سكونت مگزين ؛ زيرا پيران آنان نادان اند ، و جوانانشان درنده خو ، و زنانشان بى حجاب ، و عالِم در ميان آنان ، چونان لاشه اى در ميان سگ هاست .

همچنين بر اساس آنچه در نهج البلاغة آمده ، امام على عليه السلام در تبيين علّت سفارش به سكونت در شهرهاى بزرگ مى فرمايد :

اُسكُنِ الأَمصارَ العِظامَ ، فَإِنَّها جِماعُ المُسلِمينَ ، وَ احذَر مَنازِلَ الغَفلَةِ وَ الجَفاءِ و قِلَّةَ الأَعوانِ عَلى طاعَةِ اللّهِ .[۳]

در شهرهاى بزرگ سكونت گزين ؛ زيرا اين شهرها محلّ گرد آمدن مسلمانان اند ، و از جايگاه هاى غفلت و درشت خويى و اندك بودن ياران در طاعت خدا (باديه ها و روستاها) دورى كن !

در حديثى ديگر ، علّت برترى شهرنشينى ، دسترس به نماز جمعه و جماعت، بيان شده است .[۴]

بر اين اساس ، نه احاديثى كه به شهرنشينى تشويق مى كنند ، مطلق اند و نه احاديثى كه روستانشينى را نكوهش كرده اند ؛ بلكه هر دو دسته ، مشروط به امكان يا عدم امكان دسترس به ارزش هاى علمى ، اخلاقى عملى اند. از اين رو در زمانى كه پاسدارى از ارزش ها در شهر ممكن نيست ، سكونت در روستا سفارش شده است . در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است :

سَيَكونُ بَعدى فِتَنٌ شِدادٌ ، خَيرُ النّاسِ فيها مُسلِموا أهلِ البَوادى ، الَّذينَ لا يَندَونَ مِن دِماءِ النّاسِ و لا أموالِهِم شَيئا .[۵]

زودا كه پس از من ، فتنه هايى سخت پديد آيد ! بهترين [و سالم ترين] مردم در آنها ، مسلمانان باديه نشين هستند ؛ آنان كه دستشان به چيزى از خون و اموال مردم ، آلوده نمى شود .

در حديثى ديگر از ايشان آمده است :

إذا كانَ فى آخِرِ الزَّمانَ وَ اختَلَفَتِ الأَهواءُ فَعَلَيكُم بِدينِ أهلِ البادِيَةِ .[۶]

هر گاه آخر الزمان شود و گرايش ها گونه گون گردد ، به دين باديه نشينان ، چنگ زنيد .

بدين سان ، معيار اصلى انتخاب شهر يا روستا براى سكونت ، نقش آن در بهره ورى علمى و عملى انسان است . در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله به اين موضوع، اشاره شده است :

البِلادُ بِلادُ اللّهِ ، وَ العِبادُ عِبادُ اللّهِ ، فَحَيثُما أصَبتَ خَيرا فَأَقِم .[۷]

سرزمين ها ، سرزمين خدايند ، و مردمان ، بندگان خدايند . پس هر كجا كه خيرى يافتى ، همان جا اقامت گزين !

در حديثى از امام على عليه السلام نيز اين مطلب، بدين سان بيان شده است :

لَيسَ بَلَدٌ بِأَحَقَّ بِكَ مِن بَلَدٍ ، و خَيرُ البِلادِ ما حَمَلَكَ .[۸]

هيچ سرزمينى براى [سكونت] تو ، سزاوارتر از سرزمين ديگر نيست ، و بهترينِ سرزمين ها ، آن سرزمينى است كه تو را به دوش گيرد .