حكم بهتان زدن به اهل بدعت

برخى از احادیث به حسب ظاهر دلالت دارند كه به منظور مبارزه با اهل بدعت ، بهتان زدن به آنها ، جایز ، بلكه لازم است . حدیثى كه از پیامبر صلى الله علیه و آله در این باره نقل شده، این است :

إذا رَأَیتُم أهلَ الرَّیبِ وَ البِدَعِ مِن بَعدى ، فَأَظهِرُوا البَراءَةَ مِنهُم ، وَ أَكثِروا مِن سَبِّهِم وَ القَولِ فیهِم وَ الوَقیعَةِ ، وَ باهِتوهُم كَى لا یطمَعوا فِى الفَسادِ فِى الإِسلامِ وَ یحذَرَهُمُ النّاسُ وَ لا یتَعَلَّمونَ مِن بِدَعِهِم ، یكتُبِ اللّهُ لَكُم بِذلِكَ الحَسَناتِ ، وَ یرفَع لَكُم بِهِ الدَّرَجاتِ فِى الآخِرَةِ .[۱]

پس از من، هر گاه شكّاكان و بدعت گذاران را دیدید ، از آنان بیزارى نشان دهید و بسیار به آنان ناسزا گویید و در باره شان بدگویى و افشاگرى كنید و آنان را مبهوت [و محكوم ]سازید تا به تباه كردن اسلام، طمع نكنند و مردم از آنها بر حذر باشند و از بدعت هایشان چیزى نیاموزند . براى این كار ، خداوند برایتان ثواب ها مى نویسد و در آخرت بر درجات شما مى افزاید .

برخى از فقها دلالت این حدیث را بر جواز بهتان زدن به اهل بدعت ، پذیرفته اند.[۲]شیخ انصارى رحمه الله در توضیح این حدیث مى فرماید :

(قوله باهتوهم) محمول على اتّهامهم وسوء الظنّ بهم بما یحرم اتّهام المؤمن به ، بأن یقال : لعلّه زان ، أو سارق ، وكذا إذا زاد ذكر ما لیس فیه من باب المبالغة . ویحتمل إبقاؤه على ظاهره بتجویز الكذب علیهم لأجل المصلحة ، فإنّ مصلحة تنفیر الخلق عنهم أقوى من مفسدة الكذب .[۳]

[جمله «باهِتُوهُم» كه در حدیث فوق آمده،] به این معناست كه : آنان را متّهم كنید و به ایشان گمان بد برید، به چیزى كه متّهم كردن مؤمن به آن، حرام است. مثلاً گفته شود كه : شاید زناكار باشد یا دزد باشد و امثال اینها و بالاتر از اینها كه در آن مبالغه نباشد. و احتمال دارد كه آن [جمله] را بر ظاهرش ابقا كرد، یعنى این كه به خاطر مصلحت ، دروغ بستن بر آنها جایز باشد ؛ زیرا مصلحت دور كردن و رماندن مردم از این گونه افراد، قوى تر از مفسده دروغ است .[۴]

لیكن علّامه مجلسى رحمه الله در توضیح حدیثِ یاد شده، مى گوید :

وَ الظاهر أنّ المراد بالمباهتة إلزامهم بالحجج القاطعة و جعلهم متحیرین لا یحیرون جوابا كما قال تعالى :  «فَبُهِتَ الَّذِى كَفَرَ»[۵]، ویحتمل أن یكون من البهتان للمصلحة فإنّ كثیرا من المساوى یعدّها أكثر الناس محاسن خصوصا العقائد الباطلة ، وَ الأوّل أظهر ، قال الجوهرى : بهته بهتا أخذه بغتةً .[۶]

ظاهرا مراد از «مباهته» ، محكوم كردن آنها با دلایل قاطع است، به طورى كه حیران بمانند و از عهده پاسخ بر نیایند ، چنان كه خداى متعال مى فرماید :  «پس آن كس كه كفر ورزیده بود، مبهوت ماند»  . احتمال هم دارد كه به معناى بهتان زدن مصلحتى باشد ؛ زیرا بیشتر مردم، بسیارى از بدى ها و معایب را حسن و خوبى مى شمارند ، بویژه عقاید باطل را . وجه اوّل ، ظهور بیشترى دارد . جوهرى مى گوید : «بَهَتَهُ بَهْتا» یعنى: او را غافلگیر كرد .

به نظر مى رسد كه مقصود از «باهتوهم» در حدیث یاد شده ، تجویز نسبت دادن كار خلافى كه اهل بدعت انجام نداده اند ، به آنها نیست ؛ زیرا این گونه رفتار ، نه تنها به زیان آنها نباشد ، بلكه با تلاش آنها براى اثبات بى گناهى خود و روشن شدن واقع براى مردم ، وسیله اى است براى مظلوم نمایى بدعت گزاران و بى اعتبار جلوه دادن سخن منتقدان ، كه در نهایت به سود آنان تمام خواهد شد .

بنا بر این ، در باره جمله یاد شده، یا باید معناى نخست علّامه مجلسى رحمه الله را پذیرفت و یا مى توان گفت كه مقصود از این بهتان ، بهتان اصطلاحى است، نه بهتان لغوى؛ یعنى در مواردى كه غیبت اهل ایمان ، بهتان محسوب مى شود ، در باره بدعت گذاران ، حكم بهتان را ندارد؛ بلكه به منظور مبارزه با بدعت ، اظهار خلافكارى هاى آنان ، لازم است .