تقويم هجرى شمسى

تاريخ هجرى قمرى ، در جامعه اسلامى و كتاب هاى تاريخى ، مورد استفاده قرار گرفت ؛ امّا در كنار آن ، سال شمسى به دليل ثبات آن در تعيين فصول ، هميشه به عنوان سالِ مورد استفاده در امور كشاورزى و خراج و جز آن ، اهمّيت خود را حفظ كرده و در تقويم ها ، محاسبه و ياد مى شده است . تطبيق اين دو روزشمار با يكديگر ، در فرهنگ هاى مختلف ، هميشه مورد بحث واقع شده و راه حل هاى مختلفى براى آن ، ارائه گرديده است .

محاسبه سال شمسى تا پيش از پيدايش تاريخ جلالى در سال ۴۶۷ يا ۴۷۱ق ، بدين ترتيب بود كه سال را به دوازده ماهِ سى روزه تقسيم مى كردند كه جمعا ۳۶۰ روز مى شد . پنج روزِ باقى مانده را در پايان آبان ماه يا اسفند ماه بر آن مى افزودند كه جمعا ۳۶۵ روز مى شد . با اين حال ، پنج ساعت و ۴۸ دقيقه و ۴۵ ثانيه و ۵۱ صدم ثانيه باقى مى مانْد . اين زمان ، در هر چهار سال ، يك روز مى شد و از آن جا كه در محاسبه نمى آمد ، روز اوّل فروردين در فصول سال ، تغيير مى كرد . بنا بر اين ، ماه هاى شمسى نيز در آن زمان ، مانند ماه هاى قمرى در فصول سال ، متغيّر بود . معناىِ اين سخن آن است كه نوروز ، در ابتداى فروردينِ واقعى ، يعنى نقطه آغاز اعتدال ربيعى قرار نداشت .

زمانى كه يزدگرد سوم ، آخرين شاه ساسانى ، در سال ۶۳۲ م ، به تخت نشست ، روزِ نخست سال براساس تقويم آن روز ، يعنى اوّل فروردين در آن تاريخ ، مطابق با شانزدهم حُزَيران (ژوئن) بود و هفتم خرداد ؛ زيرا با محاسبه ياد شده ، روز نوروز يا اوّل فروردين ، هر چهار سال ، يك روز به عقب مى آمد .

در سال ۴۶۷ق ، روز نوروز ، مطابق با دوازدهم حوت (اسفند) بود . در اين سال ، ملك شاه سلجوقى ، دستور داد تا منجّمان ، محاسبه دقيقى از سال شمسى انجام دهند و روز اوّل فروردين را تعيين كنند . بر اساس محاسبه خواجه عبد الرحمان خازنى ، منجّم مرو ، به جاى آن كه بر اساس محاسبه قبلى ، روز دوازدهم اسفند ، اوّل فروردين دانسته شود ، اوّل فروردين را هجده روز جلوتر بردند و در ابتداى اعتدال ربيعى ، يعنى فروردينِ واقعى قرار دادند . در محاسبه جديد ، هر سال را در چهار نوبت ، ۳۶۵ روز محاسبه مى كردند (دوازده سى روز ، به ضميمه پنج روز كه در آخر ماه آبان يا اسفند افزوده مى شد) و سال پنجم را ۳۶۶ روز محاسبه مى كردند . در اين محاسبه ، آن پنج ساعت و اندى نيز در محاسبه مى آمد . بدين ترتيب ، روز نوروز ، به عنوان نخستين روز فروردين ماه ، از آن سال ، ثابت ماند .

بنا بر اين ، پس از هجرت پيامبر(ص) نخستين سالى كه روز اوّل فروردين آن ، دقيقا مطابق آغاز زمان اعتدال ربيعى بوده ، سال ۴۶۷ ش (يا ۴۷۱ ش) بوده است .

در سال ۱۳۰۴ ش (۱۳۴۳ ق / ۱۹۲۵ م) در ايران ، تقويم شمسى ، به عنوان تقويم رسمى پذيرفته شد . محاسبه پيشين كه دقيق بود ، مراعات شد و تنها به جاى افزودنِ پنج روز به سال ، شش ماه نخست سال را ۳۱ روز ، و پنج ماه دوم را سى روز و اسفند را ۲۹ قرار دادند كه هر چهار سال يك بار ، سى روز محاسبه مى شد . نيز سالى را كه اسفند آن سى روز بود ، «سال كبيسه» ناميدند .

در قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران نيز مبناى محاسبه سال ، شمسى است و سال قمرى نيز در كنار آن ، به عنوان تقويم دينى ، مورد تأكيد قرار گرفته است .[۱]