بهترين اعمال در شب قدر

محدّث بزرگوار ، ابن بابويه رحمه الله در مجلس ۹۳ از كتاب الأمالى ، پس از بيان نوافل شب هاى ماه رمضان و صد ركعت نماز براى هر يك از شب هاى بيست و يكم و بيست و سوم ، مى گويد:

ومن أحيا هاتين الليلتين بمذاكرة العلم فهو أفضل ؛[۱]

هر كس اين دو شب را با گفتگوى علمى احيا بدارد ، بهتر است.

به نظر مى رسد كه اين مطلب ، برگرفته از سخن پيامبر خدا به ابوذر است كه در آن ، برترى علم را بر عبادت به تفصيل ، بيان ، و در پايان آن فرموده است:

يا أبا ذَرٍّ الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكرَةِ العِلمِ خَيرٌ لَك مِن عِبادَةِ سَنَةٍ صِيامِ نَهارِها وَقِيامِ لَيلِها ؛[۲]

اى ابو ذر! يك ساعت نشستن براى گفتگوى علمى براى تو ، از عبادت يك سال كه روزش را روزه بدارى و شبش را به نماز بِايستى ، بهتر است.

افزون بر اين حديث ، منابع حديثى ، روايات بى شمارى از اهل بيت عليهم السلام را نقل كرده اند كه مى رساند آموختن دانش ، به مراتب ، برتر از عبادت است؛[۳]ليكن براى روشن تر شدن اين موضوع ، توجّه به چند مطلب ضرورى است:

الف ـ كدام علم و كدام عبادت؟

از ديدگاه فقهى ، «آموختن علم» ، احكام پنجگانه را دارد و بررسى متن احاديث فراوانى كه علم را برتر از عبادت مى دانند ، به روشنى مى رساند كه مقصود ، برترى آموختن واجب يا مستحب بر عبادات مستحب است.

ب ـ نقش عبادت در پيدايش نور علم

از نگاه متون اسلامى ، عبادات ، نقشى بنيادى در پيدايش و تداوم فروغ علم دارند. از اين رو ، هدف احاديثى كه علم را برتر از عبادت مى دانند ، تضعيف يا انكار نقش سازنده عبادت در كنار علم نيست؛ بلكه تأكيد بر همراه ساختن عبادت با علم و برحذر داشتن از عبادتِ ناآگاهانه است كه نه تنها بى ارزش ، بلكه خطرآفرين است.

ج ـ سيره اهل بيت عليهم السلام

بررسى و تأمّل در سيره عملى اهل بيت عليهم السلام درباره شب قدر و عنايت ويژه آنان به عبادت و ذكر در شب هاى: نوزدهم ، بيست و يكم و بيست و سوم ، و توجّه به رهنمودها و سفارش هايى كه به بهره گيرى بيشتر از اين شب ها داشته اند ، همگى به روشنى نشان مى دهند كه اين شب ها ، جز در موارد استثنايى ، بايد صرف عبادت و ذكر و نيايش و اُنس با خداى سبحان شوند.

البتّه اين ، بدان معنا نيست كه نتوان بخشى از شب قدر را به تأليف[۴]يا بيان معارف و علومى پرداخت كه سطح آگاهى و معرفت مردم را بالا مى برد؛ بلكه مقصود ، هشدار دادن به اين نكته است كه به بهانه و به استناد رواياتى كه علم را بر عبادات ترجيح مى دهند ، نبايد در شب قدر ، از بركات اُنس با خداوند و بهره بردن از تضرّع در پيشگاه او ، غافل شد .