وقوع رجعت در تاريخ

قرآن كريم در موارد متعدّدى، از رجعت افراد يا اقوامى به دنيا ياد كرده است. اين موارد، افزون بر آن كه امكان رجعت را اثبات مى كند، وقوع آن را در تاريخ نيز بيان مى دارد.

۱. «أَوْ كالَّذِى مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَ هِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يُحْيِي هذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَى طَعَامِك وَ شَرَابِك لَمْ يَتَسَنَّهْ وَ انْظُرْ إِلَى حِمَارِك وَ لِنَجْعَلَك آيَةً لِلنَّاسِ وَ انْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكسُوهَا لَحْماً فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ.[۱]

يا چون آن كس كه به شهرى كه بام هايش يكسر فرو ريخته بود، عبور كرد [و با خود مى ]گفت: چگونه خداوند، [اهلِ ] اين [ويرانكده ] را پس از مرگشان زنده مى كند؟ پس خداوند، او را صد سال ميراند. آن گاه او را برانگيخت [و به او] فرمود: «چه قدر درنگ كردى؟». گفت: يك روز يا پاره اى از روز را درنگ كردم. گفت: «[نه ] بلكه صد سال درنگ كردى. به خوراك و نوشيدنىِ خود بنگر [كه طعم و رنگِ آن ]تغيير نكرده است، و به درازگوش خود، نگاه كن [كه چگونه متلاشى شده است. اين ماجرا براى پاسخگويى به تو بود و هم اين كه ] تو را [در مورد معاد] نشانه اى براى مردم قرار دهيم. و به [اين ] استخوان ها بنگر كه چگونه آنها را به هم پيوند مى دهيم، سپس گوشت بر آن مى پوشانيم». پس هنگامى كه [چگونگىِ زنده ساختن مرده ] براى او آشكار شد، گفت: [اكنون ] مى دانم كه خداوند بر هر چيزى تواناست».»

اين شخص، عُزَير پيامبر باشد يا پيامبرى ديگر، تفاوت نمى كند. مهم، صراحت قرآن در باره زندگى پس از مرگ در همين دنياست. مفسّران شيعه و اهل سنّت، اتّفاق نظر دارند كه اين آيه در برابر منكران قدرت خدا در زنده كردن مردگان، آمده است و نمونه اى از آن را در همين دنيا، بيان مى كند.[۲]

۲. «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكنَّ أَكثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكرُونَ.[۳]

آيا از [حال ] كسانى كه از بيم مرگ، از خانه هاى خود خارج شدند و هزاران تن بودند، خبر نيافتى؟ پس خداوند به آنان گفت: «تن به مرگ بسپاريد». آن گاه آنان را زنده ساخت. آرى، خداوند نسبت به مردم، صاحب بخشش است؛ ولى بيشتر مردم، سپاس گزارى نمى كنند».

اين آيه به صراحت، از بازگشت جمعى از مردم به زندگى دنيا سخن مى گويد.[۴]بديهى است كه اين رجعت، غير از احياى مردگان در قيامت است كه به گروهى خاص، محدود نمى شود و شامل همه موجودات است.

۳. يكى از معجزات عيسى، عليه السلام زنده كردن مردگان و باز گرداندن آنان به دنيا بود:

«إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكرْ نِعْمَتِى عَلَيْك وَ عَلَى وَالِدَتِك إِذْ... وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِى .[۵]

[ياد كن ] هنگامى را كه خدا فرمود: «اى عيسى پسر مريم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به ياد آور، آن گاه كه... و آن گاه كه مردگان را به اذن من [زنده از قبر] بيرون مى آوردى».

۴. كشته اى در بنى اسرائيل براى معرّفى قاتلش، زنده شده:

«فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كذلِك يُحْيِى اللَّهُ الْمَوْتَى وَ يُرِيكمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكمْ تَعْقِلُونَ.[۶]

پس فرمان داديم: «پاره اى از آن [گاو سر بريده را] به آن [كشته ] بزنيد [تا زنده شود]». اين گونه خدا مردگان را زنده مى كند و آيات خود را به شما مى نماياند. باشد كه بينديشيد».

آنان به دستور خداوند، گاو را سر بريدند و به كُشته زدند و او زنده شد و قاتلِ خود را معرّفى كرد.[۷]

۵ . گروهى از بنى اسرائيل، بعد از تقاضاى مشاهده خداوند، گرفتار صاعقه مرگبارى شدند و مُردند. سپس خداوند، آنها را به زندگى باز گرداند تا شكر نعمت او را به جا آورند:

«ثُمَّ بَعَثْنَاكمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكمْ لَعَلَّكمْ تَشْكرُونَ.[۸]

سپس شما را پس از مرگتان برانگيختيم باشد كه شكرگزارى كنيد».

دلالت اين آيه بر امكان و وقوع رجعت، بسيار روشن است، گو اين كه برخى مفسّران اهل سنّت به دليل مخالفت با مسئله رجعت، راه تأويل را در پيش گرفته، صراحت آيه را ناديده انگاشته اند.[۹]

۶. اصحاب كهف نيز به رغم آن كه نمرده بودند، به دليل خواب طولانى چند قرنه، شبيه همين مواردند:

«ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَداً.[۱۰]

آن گاه آنان را برانگيختيم تا بدانيم كدام يك از آن دو دسته مدت درنگشان را بهتر حساب كرده اند».

در حديثى از امام صادق عليه السلام ، بازگشت اصحاب كهف، رجعت به شمار آمده است.[۱۱]۷. داستان پرنده هاى چهارگانه ابراهيم عليه السلام كه بعد از ذبح، بار ديگر به زندگى باز گشتند تا امكان معاد را در مورد انسان ها براى او مجسّم سازند، در مسئله رجعت، قابل توجّه است:

«وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِى كيْفَ تُحْيِى الْمَوْتَى قَالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَ لكنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِى قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْك ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَك سَعْياً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكيمٌ.[۱۲]و [ياد كن ] آن گاه كه ابراهيم گفت: پروردگارا! به من نشان ده چگونه مردگان را زنده مى كنى. فرمود: «مگر ايمان نياورده اى؟!» گفت: چرا؛ ولى تا دلم آرامش يابد. فرمود: «پس، چهار پرنده برگير و آنها را پيش خود، ريز ريز گردان. سپس بر هر كوهى، پاره اى از آنها را قرار ده. سپس آنها را فرا بخوان. شتابان به سوى تو مى آيند، و بدان كه خداوند، توانا و حكيم است»».

با توجّه به آنچه گذشت، مى توان نتيجه گرفت كه در تاريخ اديان گذشته نيز رجعت در شكل هاى مختلف واقع شده و اعتقاد به آن، به نوعى وجود داشته است. اسلام نيز بر آن تأكيد ورزيده و وقوع آن را در آخر الزمان، بيان نموده است. اين كه برخى انديشمندان معاصر گفته اند كه اعتقاد به رجعت، از يهود وارد تشيّع شده است،[۱۳]جز از سر تعصّب نيست؛ زيرا اگر قرار باشد هر مشابهتى ميان اعتقادات اسلامى و اعتقادات ساير اديان، موجب اين باور شود كه آن اعتقاد، برگرفته از آن دين است، بايد گفت كه بسيارى از آموزه هاى اسلامى، برگرفته از اديان گذشته اند. اگر به سخن خداوند در قرآن ايمان داريم كه قرآن را تصديق كننده كتاب هاى آسمانىِ پيش از خود معرّفى مى كند،[۱۴]وجود عقايد مشترك، امرى بديهى، بلكه ضرورى است. افزون بر اين، نمى توان آيات صريح قرآن را در باره وقوع رجعت، ناديده گرفت. آيا اين آيات قرآنى هم از يهود وارد اسلام شده اند؟

در روايات اهل سنّت[۱۵]از بازگشت گروه هايى از مردم در زمان پيامبر(ص) و پس از ايشان سخن گفته شده است. تعداد اين روايات، بسيار است.[۱۶]در پاره اى روايات، به رجوع برخى صحابه پيامبر خدا(ص) مانند زيد بن خارجه[۱۷]و ربيع بن حراش[۱۸]اشاره شده است. روايات بازگشت مردگان به دنيا آن قدر زيادند كه ابن ابى الدنيا كتابى با نام من عاش بعد الموت (كسانى كه پس از مرگ زيسته اند)، نوشته است و در آن، عجايب زيادى را نقل مى كند.

همچنين روايات زيادى از اهل سنّت نقل شده كه پيامبر(ص) پس از مرگ، زنده شده و افرادى ايشان را ديده اند. ميان علما در مورد امكان چنين چيزى، بحث هاى زيادى در گرفته، تا جايى كه سيوطى كتابى در موضوع امكان ديدن پيامبر(ص) و فرشتگان نوشت.[۱۹]او احاديث صحيحى را به نقل از بخارى و مسلم و ابو داوود مى آورد كه در آنها امكان ديدن پيامبر(ص) در بيدارى، بيان شده است. سپس توضيحات مفصّلى در ردّ منكران امكان رجعت پيامبر(ص) و امكان ديدن ايشان مى آورد و اقوال علمايى را آورده كه قائل به امكان آن بوده اند و مواردى را نقل كرده اند كه پيامبر(ص) را در بيدارى ديده اند و اين را از جمله كرامات آنها برشمرده اند. وى كرامت شمردن اين ديدار را تنها در صورتى قبول دارد كه در بيدارى باشد، نه در خواب؛ چرا كه ديدن رؤياى پيامبر(ص) براى همه امكان دارد و كرامتى به حساب نمى آيد.[۲۰]

امّا جاى اين پرسش وجود دارد كه چرا اهل سنّت، رجعت به هنگام ظهور امام زمان عليه السلام را قبول ندارند؟ اين، در حالى است كه آنها اصل ظهور امام مهدى عليه السلام را قبول دارند و امكان رجعت را با توجّه به رواياتشان نيز مى پذيرند. شايد بتوان حدس زد كه قبول رجعت در آخر الزمان، به دليل متضمّن بودن رجعت امامان اهل بيت عليهم السلام و انتقامگيرى آنان از دشمنانشان به بحث امامت بر مى گردد. هنگامى كه آنها اصلش را قبول ندارند، نمى توان انتظار داشت كه فرع آن را بپذيرند، و گرنه با توجّه به ادّله متعدّد و محكم رجعت، جايى براى انكار آن وجود ندارد.