شأن نزول
امام صادق عليه السلام:
كانَ عِندَ فاطِمَةَ شَعيرٌ فَجَعَلوهُ عَصيدَةً، فَلَمّا أنضَجوها ووَضَعوها بَينَ أيديهِم، جاءَ مِسكينٌ، فَقالَ المِسكينُ: رَحِمَكُمُ اللّهُ، فَقامَ عَلِيٌّ عليه السلامفَأَعطاهُ ثُلُثَها. فَلَم يَلبَث أن جاءَ يَتيمٌ فَقالَ اليَتيمُ: رَحِمَكُمُ اللّهُ، فَقامَ عَلِيٌّ عليه السلامفَأَعطاهُ الثُّلُثَ. ثُمَّ جاءَ أسيرٌ فَقالَ الأَسيرُ: رَحِمَكُمُ اللّهُ، فَأَعطاهُ عَلِيٌّ عليه السلام الثُّلُثَ الباقِيَ وما ذاقوها، فَأَنزَلَ اللّهُ سُبحانَهُ الآياتِ فيهِم .
فاطمه، مقدارى جو داشت كه از آن كاچى فراهم آوردند. پس چون آن را پختند و براى خوردن در پيش روى خود نهادند، مسكينى بيامد و گفت: خداوند به شما رحم كند. على عليه السلام برخاست و يك سوم خوراك را بدو داد. طولى نكشيد كه يتيمى آمد و گفت: خداوند به شما رحم كند. على عليه السلام برخاست و يك سوم خوراك را بدو داد و سپس اسيرى بيامد و گفت: خداوند بر شما رحم كند و على عليه السلام يك سوم باقيمانده خوراك را بدو داد و هيچ كدام آن خوراك را نچشيدند، پس خداوند اين آيات را در حقّ آنها نازل فرمود.
مجمع البيان: ۱۰/ ۶۱۲
نقش مرد در خانواده
پيامبرصلي الله عليه وآله :
أحسَنُ النّاسِ إيماناً أحسَنُهُم خُلُقاً و ألطَفُهُم بِأهِلهِ
باايمانترين مردم ، خوش اخلاقترينِ آنها و مهرورزترينشان با خانواده خود است
بحار الأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۳۸۷ .
پيامبرصلي الله عليه وآله :
رَحِمَ اللَّهُ والِداً أعانَ وَلَدَهُ عَلي بِرِّهِ
خداوند رحمت كند پدري را كه فرزندش را بر نيكي كردن بر خود كمك كند
ميزان الحكمه ، ح ۲۲۷۴۴ .
پيامبرصلي الله عليه وآله :
جُلُوسُ المَرءِ عِندَ عِيالِهِ أحَبُّ إلَي اللَّهِ مِنِ اعْتِكافٍ في مَسجِدي هذا
نشستن مرد پيش زن و فرزندنش نزد خداوند محبوبتر است از اعتكاف در اين مسجد من
تنبيه الخواطر ، ج ۲ ، ص ۱۲۲ .
پيامبرصلي الله عليه وآله :
إنَّ اللَّهَ تَعالي يُحِبُّ أن تَعدِلُوا بَينَ أولادِكُم حَتّي في القُبَلِ
خداوند دوست دارد كه ميان فرزندانتان عادلانه رفتار كنيد . حتّي در بوسيدن آنها
ميزان الحكمه ، ح ۲۲۶۶۵ .
امام سجّادعليه السلام :
إنَّ أرضاكُم عِندَاللَّهِ أسبَغُكُم عَلي عِيالِهِ
خداوند از آن كس خشنودتر است كه خانواده خود را بيشتر در رفاه و نعمت قرار دهد
بحار الأنوار ، ج ۷۸ ، ص ۱۳۶ .
امام سجّادعليه السلام :
و أمّا حَقُّ الزَّوجَةِ فَأن تَعلَمَ أنَّ اللَّهَ جَعَلَها لكَ سَكَنَاً واُنساً ، فَتَعلَمَ أنَّ ذلِكَ نِعمَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَيكَ فَتُكرِمَها و تَرفُقَ بِها
حقّ زن اين است كه بداني خداوند او را مايه آرامش و انس تو قرار داده است و بداني اين نعمتي است كه خداوند به تو داده ؛ پس بايد او را گرامي داري و با وي نرمي كني
بحار الأنوار ، ج ۷۴ ، ص ۵ .
امام سجّادعليه السلام :
لَأن أدخُلَ السُّوقَ و مَعي دِرهَمٌ أبتاعُ بِهِ لَحماً لِعِيالي و قَد قَرِمُوا إليهِ أحَبُّ إلَي مِن أن اُعتِقَ نَسَمَةً
چنانچه وارد بازار شوم و درهمي داشته باشم و با آن براي خانوادهام گوشتي بخرم كه بدان رغبت كردهاند ، براي من محبوبتر است از اينكه بندهاي را آزاد كنم
وسائل الشيعه ، ج ۲۱ ، ص ۵۴۳ .
امام صادق عليه السلام :
إنَّ المَرءَ يَحتاجُ في مَنزِلِهِ و عيالِهِ إلي ثَلاثِ خِلالٍ يَتَكَلَّفُها و إن لَم يَكُن في طَبعِهِ ذلِكَ : مُعاشَرَةٍ جَميلَةٍ وسَعَةٍ بِتَقديرٍ و غَيرَةٍ بِتَحَصُّنٍ
مرد براي اداره منزل و خانواده خود به سه خصلت نياز دارد كه اگر در طبيعت او نباشد ، بايد خود را با تكلّف به آنها وادارد : خوش رفتاري ، گشاده دستي سنجيده وغيرت براي حفاظت از آنها
تحف العقول ، ص ۳۲۲ .
امام صادق عليه السلام :
لاغِني بِالزَّوجِ عَن ثَلاثَةِ أشياءَ فيما بَينَهُ و بَينَ زوجَتِهِ و هِي : المُوافَقَةُ لِيَجتَلِبَ بِها مُوافَقَتَها و مَحَبَّتَها و هَواها و حُسنُ خُلقِهِ مَعَها وَ استِعمالُهُ استِمالَةَ قَلبِها بِالهَيئَةِ الحَسَنَةِ في عَينِها و تَوسِعَتِهِ عَلَيها
شوهر در رابطه خود با همسرش از سه چيز بي نياز نيست : سازگاري با او تا به اين وسيله سازگاري و محبت و عشق او را به خود جلب كند ، و خوشخويي با او و دلبري از او با آراستن خود براي وي و فراهم آوردن امكانات رفاهي او
ميزان الحكمه ، ح ۷۸۷۶ .
امام صادق عليه السلام :
مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأهلِ بَيتِهِ مُدَّ لَهُ في عُمرِهِ
هر كس به خانوادهاش نيكي كند ، عمرش زياد شود
الكافي، ج ۲، ص ۱۰۵ .
نقش زن در خانواده
پيامبرصلي الله عليه وآله :
لَو أمَرتُ أحَداً أن يَسجُدَ لأِحَدٍ لأَمَرتُ المَرأةَ أن تَسجُدَ لِزَوجِها
اگر قرار بود دستور دهم كسي در برابر كسي سجده كند ، به زن دستور ميدادم تا شوهرش را سجده كند
بحار الأنوار ، ج ۱۰۳ ، ص ۲۴۶ .
پيامبرصلي الله عليه وآله :
ما مِن امرَأةٍ رَفَعَت مِن بَيتِ زَوجِها شَيئاً مِن مَوضِعٍ إلي مَوضِعٍ تُريدُ بِهِ صَلاحاً إلّا نَظَرَ اللَّهُ إلَيها و مَن نَظَرَ اللَّهُ إلَيهِ لَم يُعَذِّبهُ
هر زني كه در خانه شوهر خود به قصد سامان دادن كارهاي خانه چيزي را جا به جا كند خداوند به او نظر ميكند و هر كه خداوند به او نظر كند عذابش نميدهد
بحار الأنوار ، ج ۱۰۳ ، ص۲۵۳ .
پيامبرصلي الله عليه وآله :
أيَّما اِمرَأةٍ حَمَلَتهُ عَلي ما لايَقدِرُ عَلَيهِ وما لا يُطيقُ لَم تَقبَلَ مِنها حَسَنَةٌ
زني كه شوهر خود را بر انجام دادن كارهايي وادار كند كه او توانايي انجام دادن آنها را ندارد، هيچ يك از كارهاي نيك او پذيرفته نخواهد شد
مكارم الأخلاق، ص ۲۱۵.
امام باقرعليه السلام :
لاشَفيعَ لِلمَرأَةِ أنجَحُ عِندَ رَبِّها مِن رِضا زَوجِها
براي زن نزد پروردگارش هيچ شفاعت كنندهاي كارسازتر از خشنودي شوهرش نيست
ميزان الحكمه ، ح ۷۸۶۴ .
امام صادق عليه السلام :
سَعيدَةٌ سَعيدَةٌ امَرأةٌ تُكرِمُ زَوجَها و لاتُؤذِيهِ و تُطيعُهُ في جَميعِ أحوالِهِ
خوشبخت است خوشبخت ، آن زني كه شوهر خود را گرامي ميدارد و آزارش نميهد و در همه حال از وي فرمان ميبرد
كنزالفوائد ، ج ۱، ص ۱۵۰ .
امام صادق عليه السلام :
لاغِني بِالزَّوجَةِ فيما بَينَها و بَينَ زَوجِها المُرافِقِ لَها عَن ثَلاثِ خِصالٍ و هُنَّ : صِيانَةُ نَفسِها عَن كُلِّ دَنَسٍ حَتّي يَطمَئِنَّ قَلبُهُ إلَي الثِّقَةِ بِها في حالِ المَحبوبِ والمَكروهِ و حِياطَتُهُ لِتَكِونَ ذلِكَ عاطِفاً عَلَيها عِندَ زَلَّةٍ تَكونُ مِنها و إظهارُ العِشقِ لَهُ بِالخَلابَةِ و الهَيئَةِ الحَسَنَةِ لَها في عَينِهِ
زن با شوهر سازگار خود ناگزير از رعايت سه نكته است : حفظ كردن خود از هر گناه و آلودگي تا شوهرش در هر حال ، خوشايند يا ناخوشايند ، در دل به او اطمينان داشته باشد ؛ مراقبت از او و زندگياش تا شوهرش در صورتي كه لغزشي از او سرزند با او مهرباني كند ، و اظهار عشق به او با عشوه و دلبري و ظاهر مناسب و خوشايند در نظر او
بحار الأنوار ، ج ۷۸ ، ص ۲۳۷ .
نقش فرزندان در خانواده
قرآن کریم:
وقَضَي رَبُّكَ ألّا تَعبُدُوا إلّا إيّاهُ وبِالوالِدَينِ إحساناً إمّا يَبلُغَنَّ عِندَكَ الكِبَرَ أحَدُهُما أو كِلاهُما فلا تَقُل لَهُما اُفٍّ ولا تَنهَرهُما وقُل لَهُما قولاً كَريماً، واخْفِض لَهُما جَناحَ الذُّلُّ مِنَ الرَّحمَةِ وقُل رَبِّ ارحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيراً
و پروردگار تو مقرّر كرد كه جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد. اگر يكي از آن دو ، يا هر دو ، در كنار تو به سالمند رسيدند، به آنها [حتّي ]اُفّ مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها به شايستگي سخن گوي و از سرِ مهرباني، بال فروتني بر آنان بگستر و بگو : پروردگارا! آن دو را رحمت كن، چنان كه مرا در خُردي پروردند
اسراء، آيه ۲۴ - ۲۳.
امام علي عليه السلام :
بِرُّ الوالِدَينِ أكبَرُ فَريضَةٍ
نيكي به پدر و مادر، بزرگترين فريضه است
غررالحكم و دررالحكلم، ح ۴۴۲۳.
امام رضاعليه السلام :
إنَّ اللَّهَ عَزَّوَجلَّ... أمَرَ بِالشُّكرِ لَهُ و لِلوالِدَينِ فَمَن لم يَشكُر والِدَيِهِ لَم يَشكُرِ اللَّهَ
خداوند به سپاسگزاري از خود و پدر و مادر فرمان داده است ؛ پس هر كه از پدر و مادرش سپاسگزاري نكند ، خداوند را سپاس نگفته است
الخصال، ص ۱۵۶.
امام رضاعليه السلام :
بِرُّ الوالِدَينِ واجِبٌ وإن كانا مُشركَينِ ولا طاعَةَ لَهُما في مَعصِيَةِ الخالِقِ
نيكي كردن به پدر و مادر واجب است ، اگر چه مشرك باشند و نبايد در معصيت خالق از آنان اطاعت كرد
بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۷۲.
پيامبرصلي الله عليه وآله :
مَن بَرَّ والِدَيهِ طُوبي لَهُ زادَ اللَّهُ في عُمرِهِ
خوشا به حال كسي كه به پدر و مادرش نيكي كند ، خداوند عمرش را زياد ميكند
كنزالعمّال ، ح ۴۵۴۸۳ .
امام صادق عليه السلام :
يَجِبُ لِلوالِدَينِ عَلَي الوَلَدِ ثَلاثَةُ أشياءَ ؛ شُكرُ هُما عَلي كُلِّ حالٍ و طاعَتُهُما فِيما يأمُرانِهِ و يَنهَيانِهِ عَنهُ في غَيرِ مَعصِيَةِ اللَّهِ و نَصيحَتُهُما فِي السِّرِّ وَ العلانِيَةِ
پدر و مادر را بر فرزند سه حقّ است : در همه حال شكرگزار آنها باشد ؛ در هر چه او را امر و نهي ميكنند ، به جز معصيت خدا ، اطاعتشان كند و در نهان و آشكار خيرخواه آنان باشد
تحف العقول ، ص ۳۲۲ .
