علی بن محمد نوفلی و کتاب الاخبار او - صفحه 351

عنوان «کتاب الاخبار» غالباً نشانگر مرحله‌اي تاريخ‌نويسي اسلامي است که بويژه در قرن سوم معمول بود. اين قبيل آثار ممکن بود اخبار يک شخص، خليفه يا شاعر يا هر شخصيت ديگر، و نيز اخبار يک رخداد باشد؛ چنان‌كه ترتيب اين اخبار نيز مي‌توانست منظم و يا نامنظم باشد. در اين موارد، غالباً کتاب «الاخبار» با «النوادر» به يکديگر نزديک بود و «نوادر» هم معناي جمع اخبار پراکنده‌اي را داشت که کمتر تحت عنوان يک موضوع در مي‌آمد. تعابيري چون «کتاب الاخبار و النوادر» «کتاب الاخبار و الاثار» «کتاب الاخبار و الاحاديث»، «کتاب الاخبار و الانساب»، «کتاب الاخبار و الانساب و السير» و «کتاب الاخبار المسموعة» فراوان در فهرست ابن نديم به چشم مي‌خورد. يک جا از کتابي به خط ابوالقاسم الحجازي ياد مي‌کند كه کتابي با عنوان کتاب الاخبار الداخلة في التاريخ داشته است. ۱
از اخباري که از او نقل شده و غالب آنها درباره طالبيان و عباسيان است، مي‌توان حدس زد که کتاب الاخبار نوفلي، کتابي شبيه الموفقيات زبير بن بکار بوده و نظم تاريخي مرتبي نداشته است. اين سبک نگارش در قرن سوم معمول بود و آثاري چون الاغاني و يا تاريخ الطبري، و مجموعه‌هاي بزرگ بعدي، غالباً بر اساس اين نوع منابع ـ که تکيه خاصي روي اخبار سياسي و ادبي داشتند ـ تأليف شده است. در اين باره که نوفلي کتاب ديگري هم داشته است، تاکنون خبري نداريم. در عين حال، نبايد دامنه تأثير گذاري نوفلي را به کتاب الاخبار او محدود کرد.
روايات بسيار اندکي در باب فضايل امام علی علیه السلام به نقل از وي در منابع حديثي سني بر جاي مانده است که از آن جمله حديثي است که نسايي (م 303ق) از او نقل کرده است:
أخبرنا علي بن محمد بن سليمان، عن ابن عيينه، عن عمرو بن دينار، عن أبي جعفر محمد بن علي، عن ابراهيم بن سعد بن أبي وقاص، عن أبيه (و لم يقل مرة عن أبيه) قال، کنا عند النبي صلي الله عليه و آله و سلم و عنده قوم جلوس، فدخل علي کرم الله وجهه، فلما دخل خرجوا، فلما خرجوا تلاوموا، فقالوا: و الله ما أخرجنا إذ أدخله، فرجعوا فدخلوا، فقال: و الله ما أنا أدخلته و أخرجتکم بل الله أدخله و أخرجکم.۲
وي شاگردان برجسته‌اي داشت. يکي از آنان، احمد بن عبدالعزيز جوهري (م 323ق) نويسنده کتاب السقيفة و فدک است. نمونه روايت وي از نوفلي در منابع مختلف از جمله در امالي الطوسي،‌ ۳ و غالباً در الاغاني ديده مي‌شود. شاگرد زبده ديگر او ابن عمار ثقفي است که شرح حال وي خواهد آمد.
به هر روي، در بزرگي نوفلي ترديدي نيست؛ زيرا نه تنها مسعودي نام او را در کنار مورخان بسيار برجسته در مقدمه مروج الذهب آورده است، بلکه نقل‌هاي او در انساب الاشراف، تاريخ الطبري، مقاتل الطالبيين و بسياري از مآخذ ديگر، نشان از جلالت مرتبت او به عنوان يک منبع تاريخي دارد.

1.. الفهرست، ص۲۶۳.

2.. الخصائص،‌ ص۷۴.

3.. ص۵۹۴.

صفحه از 362