أقام النّبي تسعة عشر يقصّر. فنحن إذا سافرنا تسعة عشر قصّرنا و إن زدنا أتممنا؛۱
پيامبر نوزده روز اقامت کرد و نمازش را قصر کرد. ما نيز اگر نوزده روز در سفر باشيم، نماز را قصر مي‌کنيم و اگر بيشتر بمانيم، نماز را تمام مي‌خوانيم.۲
بهبودي مي‌گويد اين نهايت فهم و درک ابن‌عباس، يکي از دانشمندان امت مسلمان، از سيره رسول خداست. ابن‌عباس مي‌گويد ما نيز چنان که پيامبر در سفر رفتار مي‌کرد، عمل مي‌کنيم. اما در فتواي او هيچ فهم و درايتي از سنّت به چشم نمي‌خورد؛ زيرا وقتي پيامبر وارد مکه شد، نمي‌خواست ده روز يا بيشتر در آن جا اقامت کند و به همين دليل، دستور داد قبّه‌اش را بر فراز مکه بر‌پا دارند؛ ۳ زيرا اگر مي‌خواست پس از ورودش، بيش از سه روز در مکه اقامت کند و در آن بماند، هجرت خود را نقض کرده بود. بهبودي اين توضيح را نيز اضافه مي‌کند که پيامبر پس از هجرت از مکه، ديگر هرگز بيش از سه روز در مکه اقامت نکرد. وي اين فتواي پيامبر را که مهاجران نبايد در مکه بيتوته کنند، از طرق متعدد نقل مي‌کند. ۴ به عقيده او، درست به همين دليل است که پيامبر در حجة الوداع نيز به مکه داخل نشد، مگر براي انجام مراسم طواف يا اداي بعضي حاجاتش؛ و قبّه‌اش را در أبطح افراشت. او مي‌افزايد با وجود فتواي ابن‌عباس و عمل به آن، ديگر چه توقعي از أنس‌بن‌مالک و فتواي او مي‌توان داشت که مي‌گويد:
خرجنا مع النّبي من المدينة إلي مکة. فکان يصلّي رکعتين رکعتين حتي رجعنا إلي المدينة. قيل له: أقمتم بمکة شيئاً؟ قال: أقمنا بها عشراً؛۵
به همراه پيامبر از مدينه به مکه رفتيم و همواره پيامبر دو رکعت دو رکعت نماز مي‌خواند. به او گفتند: آيا در مکه هم مانديد؟ گفت: ده روز در آن جا مانديم.
به اين ترتيب، صورت ظاهر درک آنان از عمل رسول خدا اين است که با وجود ده روز اقامت، قصر نماز واجب است؛ چنان که رسول خدا قصر کرد. ۶
1.. صحيح البخاري، ج۲؛ ٌص۵۳.
2.. مشابه اين فتوا در روايت‌هاي ديگر منقول از وي نيز قابل ملاحظه است، براي نمونه: «أقام النّبي بمکة تسعة عشر يوماً يصلّي رکعتين؛ پيامبر در مکه ۱۹ روز ماند و دو رکعت دو رکعت نماز خواند. اضافه مي‌کند: «أقمنا مع النّبي في سفرٍ تسع عشرة نقصّر الصّلاة». و قال ابن‌عباس: و نحن نقصّر ما بيننا و بين تسع عشرة فإذا زدنا أتممنا؛ در سفري با پيامبر نوزده روز همراه شديم، در حالي که نماز را شکسته مي‌خوانديم. ابن‌عباس گفت: و ما تا نوزده روز نماز را شکسته مي‌خوانيم و اگر مدت اقامت سفر را بيشتر کنيم، نماز را تمام مي‌خوانيم. (همان، ج۵، ص۱۹۱؛ صحيح مسلم، ج ۱، ص۴۸۱؛ سنن ابن‌ماجه، ج۱، ص۳۴۲)
3.. سيرة النبّي، ج۲، ص۴۰۷.
4.. از جمله ر.ک: طبقات الکبري، ج۲، ص۱۲۵؛ صحيح مسلم، ج ۲، ص۹۸۵.
5.. به نقل از صحيح مسلم، ج۱، ص۴۸۱؛ صحيح بخاري، ج۲، ص۵۳ و سنن ابن‌ماجه، ج۱، ص۳۴۲.
6.. بهبودي مي‌نويسد: با اين که رسول خدا به مدت ده روز، پشت سر هم اقامت نکرد، بلکه پيامبر در روز پنجم ذي‌الحجة به حال احرام به مکه وارد شد، به همراه مهاجران و انصار طواف و سعي انجام داد و سپس همگي پس از احلال فقط و فقط سه روز ماندند. در روز ترويه به منا و فرداي آن به عرفات رفتند و از عرفات به مشعر و سپس در صبح روز عيد به منا و پس از ذبح و حلق به مکه کوچيدند. در آن جا طواف نساء و سپس سعي بين صفا و مروه انجام داده و سپس به مني رفتند. در تمام اين روزها همه نمازها را شکسته خواندند؛ زيرا در حال سفر بودند. پس از اين شرح، به مستند فتواي شيعه درباره قصر نماز پرداخته و در اين باره به ميقات موسي در طور (الاعراف، ۱۴۲) نيز اشاره نموده است (ر.ک: تدبري در قرآن، ج۱، ص۶۳۴ - ۶۳۶). براي مشاهده نمونه‌هاي ديگر از فتواهاي خطاي ابن‌عباس از سيره پيامبر، مانند استفاده از مشک در حال احرام، به بقيه بحث در مقدمه معرفة الحديث مراجعه کنيد.
