معاريض جمع مِعراض به معناي وسيله تعريض و کنايه است؛ به اين صورت که امام معصوم نتواند آزادانه سخن بگويد، يعني به خاطر تقيه و حفظ جان خود يا شنونده، نتواند فتواي واقعي خود را با شيعيان در ميان بگذارد، گه‌گاه به مسائل جنبي مي‌پردازد و توضيح‌هاي غير‌ضروري بر فتواي غير واقعي خود مي‌افزايد تا موقعيت تقيه‌آميز خود را براي سؤال کننده و يا هر کس که حديث را از دست اين راوي دريافت مي‌کند، روشن کرده باشد. ۱
بهبودي در بحث اصحاب اجماع و خصوصاً مقاله «طلوع و غروب اصحاب اجماع» روشن کرده است که فراوان بوده‌اند افراد معمولي که به خدمت امام خود مي‌رسيدند و پاسخ مسائل مورد نياز خود را دريافت مي‌کردند، ولي در مراجعت بايد اين حديث را به يک تن از اين اصحاب اجماع - که در دسترس بوده‌اند - عرضه مي‌کردند تا اگر فتواي صادر شده تقيه‌آميز بوده، به آن عمل نکنند. ۲
به علاوه، لازمه تشخيص معاريض در احاديث، توجه به معيارهاي متني است که بهبودي در اين زمينه مثال‌هاي متعددي طرح مي‌کند؛ زيرا معاريض سابقه چنداني ندارد و اصول آن بايد از نمونه‌ها ريشه‌يابي شود. او در اين‌باره روايت‌هايي را مطرح مي‌کند که حاوي فتواهاي تقيه‌آميز ابو‌عبد‌الله الصادق(، ابوجعفر الباقر( و يا ابو‌الحسن الرضا( است. به نظر او حديثي که دچار تعريض است، از حجيت و اعتبار ساقط، بل روايت‌هايي که حکم خلاف آن را شامل مي‌شود، بر ساير احاديث حکومت دارد. بهبودي در اين فصل از کتاب علل الحديث بيش از پنجاه حديث را - که با سند صحيح روايت شده - آورده است و آنها را به خاطر انواع تعريضي که داشته‌اند، صحيح نمي‌داند. روش او را در اين بخش مي‌توان به موارد زير تقسيم کرد:
1. طرح مسائل بي‌ربط
بهبودي مي‌گويد در برخي روايات امامان ضمن صدور فتوا، مسائل بي‌ارتباط با موضوع سخن را طرح کرده‌اند؛ براي نمونه حديثي آورده است با سند صحيح که از امام صادق علیه السلام سؤال مي‌شود آيا موقع وضو گرفتن بايد تمام سر مسح شود؟ و آن حضرت پاسخ مي‌دهد:
گويا من هم اکنون مي‌نگرم که پدرم روي چين و شکن گردنش دست مي‌کشد و آن را مسح مي‌کند.
اين متن با همين عبارت، با سند صحيح در چند روايت درج شده است، ولي ملاحظه مي‌کنيم که امام صادق علیه السلام نمي‌گويد پدرم موقع وضو گرفتن آب وضو يا آب غسل را به چين و شکن گردنش مي‌رسانيد؛ با آن که گردن حتي به فتواي اهل سنت جزء سر نيست تا موقع وضو گرفتن مسح آن لازم باشد. ۳
همچنين است روايتي که در آن از امام صادق علیه السلام مي‌پرسند اگر شراب تخميري بر زمين بريزد و به لباس من ترشح شود، مي‌توانم با آن لباس نماز بخوانم يا بايد آن را تطهير کنم و امام صادق علیه السلام مي‌گويد:
1.. علل الحديث، ص۳۵.
2.. «طلوع و غروب اصحاب اجماع»، ص۳۹۷ - ۴۱۴.
3.. همان، ص۳۵ و ۳۶.
