معرفي كنند؛ ۱ غافل از آن‌كه در مكه اسيري وجود نداشت. مجاهد و قتاده، از تابعان، تصريح كرده‌اند كه تمام سورة دهر، مدني است، ولي ديگران به تفصيل قايل شده‌اند. ۲
حافظ حسكاني مي‌گويد:
برخي از نواصب، ادعا كرده‌اند كه اين سوره، به اتفاق همه مفسران، مكي است.
و در پاسخ آنها گفته است:
چگونه در اين مطلب دعوي اجماع دارند، درحالي كه بيشتر مفسران عقيده دارند كه اين سوره در مدينه نازل شده است.
وي سپس نصوص وارده از ائمه را ـ كه دربارة ترتيب نزول سوره‌هاست ـ نقل مي‌كند كه در تمام آنها تصريح شده كه اين سوره در مدينه، پس از سورة الرحمان و قبل از سوره طلاق نازل شده است. ۳
نتيجة تحقيق طبرسي در مجمع‌البيان و ديگر مفسران محقق نيز به همين نحو است. مهم آن است كه تمام روايات مربوط به ترتيب نزول قرآن، اين سوره را مدني دانسته‌اند و حتّي يك روايت هم بر خلاف اين تصريح، نظر نداده است. ۴
سيد شبر نيز گفته كه مكي دانستن اين سوره، در واقع، تكذيب نقل صحيح است. ۵
سيوطي نيز از بيهقي در كتاب دلائل النبوة، با سندش از عكرمه و حسين بن ابي‌الحسن، روايت كرده كه سور مكي و مدني را معرفي نموده است و سورة انسان در ميان سور مدني و بعد از سوره رحمن و قبل از سورة طلاق قرار دارد. ۶ وي همين مطلب را از ابن ضريس در كتاب فضائل القرآن، با سندش از ابن عباس نيز نقل كرده است. ۷
صاحب الميزان نيز از الدرالمنثور از ابن ضريس و ابن مردويه و بيهقي از ابن عباس روايت كرده است كه سورة انسان در مدينه نازل شده و ابن مردويه از ابن عباس روايت كرده كه آيه ۸ در شأن علی علیه السلام و فاطمه دختر رسول الله صلی الله علیه و آله نازل شده است. علامه طباطبايي اضافه كرده است كه با توجه به سياق آيات قبل و بعد، همه سوره مدني است. ۹
2. سياق آيات سورة دهر، بويژه آية (يُوفُونَ بِالنَّذْرِ( و آية (يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ( سياق يك داستان واقعي است كه در خارج اتفاق افتاده است و ذكر اسير در ميانه كساني كه به دست آن ابرار، اِطعام شده‌اند،
1.. الدرالمنثور، ج۸، ص۳۶۵.
2.. علوم قرآني، ص۸۰.
3.. شواهد التنزيل، ج۲، ص۴۰۹.
4.. آموزش علوم قرآن، ج۱، ص۱۸۵ از مجمع البيان، ج۱۰، ص۴۰۵.
5.. تفسير القرآن الكريم، ص۵۴۲.
6.. الاتقان في علوم القرآن، ج۱، ص۴۹ ـ ۵۰.
7.. همان، ۱، ص۵۰ ـ ۵۱.
8.. (وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ(.
9.. الميزان، ج۲۰، ص۳۶۳.
