8. مالك الجهني

نجاشي ذكري از او نكرده است و شيخ طوسي در رجالش او را از اصحاب باقر علیه السلام و صادق علیه السلام نام برده است. در مجموع، تمام كساني كه در اين موضوع مطلبي نوشته‌اند، براي اثبات وثاقت او سه شاهد آورده‌اند:
1. چند بيت شعري كه وي درباره امام باقر علیه السلام گفته است؛
2. روايتي از امام باقر علیه السلام كه در آن روايت امام مالك را با لفظ «انتم شيعتنا» خطاب كرده‌اند؛
3. روايت ديگري كه مالك مخاطب امام است و امام به او مي‌گويند تمام مردم و امامانشان در روز قيامت همديگر را لعن مي‌كنند، بجز شما و هركه مثل شماست (كه امامش ما اهل‌بيت هستيم). ^۱
تمام اين موارد،امامي بودن او را اثبات مي‌كند، نه ثقه بودنش را. و دليل بر حسن است، نه توثيق.

رجال مطرح در طرق شيخ طوسي

چون كه تعدادي از رجال با رجال طرق ابن‌قولويه مشترك هستند در قسمت قبلي بررسي شدند بنابراين تنها چند نفر باقي مي‌مانند كه بايستي ترجمه آنها را بيان كنيم:

1. عقبة بن قيس بن سمعان

وي كسي است كه در طريق زيارت مطرح نيست، اما در قسمت اول روايت مطرح است. شيخ در رجالش او را هم در اصحاب باقر علیه السلام و هم در اصحاب صادق علیه السلام آورده است؛ با اين تفاوت كه در اصحاب باقر او را مجهول معرفي كرده، ^۲ ولي در اصحاب صادق او را پدر صالح بن عقبه معرفي نموده است. ^۳
اين گفته شيخ طوسي با آنچه در سند حديث زيارت عاشورا ذكر شده، تناقض دارد؛ چرا که اين روايت تصريح دارد كه عقبة بن قيس (پدر صالح بن عقبة) روايت را از امام محمد باقر علیه السلام نقل كرده است. ^۴ در حالي كه در كتاب رجال، ايشان تصريح دارند عقبة بن قيسي كه پدر صالح بن عقبة است از اصحاب امام صادق علیه السلام است و آن عقبة بن قيس ـ كه از ياران امام باقر علیه السلام است ـ مجهول است.
همين باعث شده كه آية‌الله خويي نيز در كتاب معجم رجال الحديث عقبة بن قيس (پدر صالح بن عقبة) را از ياران امام صادق علیه السلام معرفي كند. ^۵
البته محقق شوشتري در كتاب قاموس الرجال بيشتر از يك عقبة بن قيس معرفي نكرده است.

6. علقمة بن محمد الحضرمي

تمام كساني كه درباره او صحبت كرده‌اند، داستان گفتگوي او و برادرش را با زيد بن علي مطرح كرده‌اند. ضمناً همه آنها اين داستان را از رجال الكشي نقل كرده‌اند. ^۱
آنچه كه در رجال الكشي نقل شده، اين است كه بكار بن ابي‌بكر الحضرمي نقل مي‌كند كه پدرش و علقمه (عمويش) با زيد ملاقات داشته‌اند. در اين ملاقات، زيد مي‌گويد: به نظر ما امام كسي نيست كه كناره‌گيري كند، بلكه امام كسي است كه شمشير كشد و قيام كند. ابوبكر در جواب او مي‌گويد: اي زيد، آيا علي بن ابي‌طالب علیه السلام در آن زمان كه كناره‌گيري كرد، امام بود يا اين‌که امام نبود تا زماني كه قيام كرد و شمشير كشيد؟ زيد در برابر سؤال او سكوت مي‌كند و جوابي نمي‌دهد تا اين‌که او سه بار اين سؤال را تكرار مي‌كند و زيد جوابي نمي‌دهد. در آخر، ابوبكر مي‌گويد: اگر علي بن ابي‌طالب علیه السلام امام بوده است و كناره‌گيري كرده، پس ممكن است كه بعد از او هم امامي باشد كه كناره‌گيري كند و اگر علی علیه السلام امام نبوده، پس چه چيز تو را به اينجا آورده است؟ در اينجا علقمه از ابوبكر مي‌خواهد كه از او چشم بپوشد و ابوبكر نيز اين كار را مي‌كند.
صرف نظر از اين‌که اين داستان چقدر واقعيت داشته باشد و اين‌که با برخي روايات ديگر درباره زيد ـ كه او را انساني مخلص مي‌داند كه به دنبال امامت و خلافت نبوده ـ متعارض است، چند اشكال به آن مطرح است. در اين روايت، علقمه صرفاً ناظر است و در آخر هم از ابوبكر تقاضا كرده كه از زير چشم بپوشد. ^۲ پس معلوم نيست نظريات خودش درباره امامت چه بوده است. ديگر اين‌که محقق شوشتري به اصل داستان چند اشكال گرفته و گفته‌اند كه در خبرهاي كشي تحريفاتي وجود دارد و براي آن مثالي هم آورده‌اند. ^۳
در هر حال، نهايت چيزي كه از اين داستان استفاده مي‌شود، امامي بودن علقمه است، نه ثقه بودنش. البته آية‌الله سبحاني از اين‌که سيف بن عميره (در طريق دوم شيخ طوسي) هنگامي كه صفوان دعاي پس از زيارت را مي‌خواند، از او مي‌پرسد كه اين را علقمه برايمان نخوانده بود، استفاده كرده است كه علقمه نزد سيف و صفوان ثقه بوده كه اين طور به گفته‌اش استناد مي‌كرده‌اند. ^۴

7. محمد بن اسماعيل بن بزيع

از اصحاب امام كاظم و امام رضا و امام جواد علیه السلام بوده است. شيخ در رجالش درباره او گفته است: «ثقة، صحيح، كوفي ^۵ » . و نجاشي هم درباره‌اش گفته: «از صالحان شيعه و ثقات آنهاست».^۶