103
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

ب. نقد متن روايت: اين روايت نيز شباهت زيادي به روايت صدوق دارد كه برخي موارد را در بررسي آن روايت بيان داشتيم و حال چند مورد را نيز به نقد مي‌كشيم:
1. در روايت آورده كه در شب 25 ذي حجه، علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام صدقه دادند و در روز 25 همان ماه سوره «هل اتي» در مورد آن دو بزرگوار و حسنين نازل شده. اين نقل دلالت مي‌كند كه صدقه در يك شب واقع شده است؛ هر چند سيد بن طاووس در ادامه گفته كه بنابر بعضي اسانيدم، صدقه اهل بيت در سه شب واقع شده كه ممكن است كه اولين شب از آن سه شب، شب 25 ذي حجه باشد؛ ولي نازل شدن سوره، قبل از اكمال عمل با اعطاي شب سوم، منطقي به نظر نمي‌رسد.
2. در اين روايت نيز پيشنهاد نذر از جانب پيامبر صلی الله علیه و آله انجام گرفته كه متفاوت با برخي روايات پيشين است و لذا اضطراب در روايت وجود دارد.
3. در اين روايت، نذر حسنين علیهما السلام عنوان نشده است.
4. قرض گرفتن علی علیه السلام ‌از شمعون بن حاريا خيبري مطرح است؛ هرچند اشاره دارد كه در روايات ديگر پشم‌ريسي در مقابل جو مطرح شده است.
5. در اين روايت آمده است كه فاطمه علیها السلام پنج قرص نان تهيه كرد. حال، معقول اين است كه با آمدن فقير، يك يا چند قرص نان به او بدهند؛ نه اين‌که همه غذا را بدهند و فرزندان و همسر را ـ كه واجب‌النفقه هستند ـ گرسنه نگه دارند.
6. در روايت آمده است كه علی علیه السلام، در هر سه نوبت، دستور داد كه غذا را به سائلان بدهند؛ درحالي كه علی علیه السلام اختيار غذاي خود را دارد، نه بچه‌هاي چهار يا پنج ساله را.
7. وظيفه رئيس خانواده است كه ابتدا غذاي خانواده خود را تأمين كند؛ نه اين‌که سه روز جز آب نخورند.

نقل ششم

بار ديگر، فرات بن ابراهيم كوفي، از محمد بن ابراهيم بن زكريا غطفاني، از ابوالحسن هشام بن احمد بن معاويه در مصر، از محمد بن بحر از روح بن عبدالله، از جعفر بن محمد صلی الله علیه و آله، از پدرش، از جدش نقل مي‌كند كه حسنين مريض شدند... (مثل نقل قبلي، علی علیه السلام فاطمه علیها السلام و فضه نذر كردند، ولي پيشنهاد نذر را عمر مطرح كرد) و علی علیه السلام از شمعون بن حارا پشم و جو مي‌گيرد تا دختر پيامبر صلی الله علیه و آله آن را بريسد... (بقيه داستان مثل قول صدوق در الأمالي است كه انفاق در سه روز به همراه مشاعره علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام اتفاق افتاده است).
ايشان در ادامه مي‌گويد: علی علیه السلام دوباره به بيرون رفت و از اباجبله، ديناري قرض گرفت و در مسير، آن را به مقداد داد؛ زيرا او را سزاوارتر به آن دانست و لذا گرسنه به منزل آمد و پيامبر صلی الله علیه و آله با ديدن حالت آنها، دعايي كرد و غذاي بهشتي عطا شد. ۱

1.. تفسير فرات الكوفي، ص۵۱۹ ـ ۵۲۶.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
102

در بعضي از اسانيدم آمده است كه صدقه علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام بر مسكين و يتيم و اسير در سه شب اتفاق افتاده است. پس ممكن است كه اولين شب از آن سه شب، شب ۲۵ ذي حجّه بوده باشد.
از روايات در اين مورد است كه گفت: علی علیه السلام به نزد يكي از همسايگانش كه شمعون بن حاريا نام داشت و پشم ريسي مي‌كرد، رفت و گفت: آيا ممكن است كه مقداري پشم بدهي تا دختر پيامبر صلی الله علیه و آله در مقابل سه صاع جو براي تو بريسد؟ گفت: آري... (مثل روايات پيشين). حضرت فاطمه علیها السلام پنج قرص نان پخت كه براي هركدام يك نان برسد. علی علیه السلام نماز را با پيامبر صلی الله علیه و آله خواند... مسكيني آمد و درخواست غذا كرد. علی علیه السلام دستور داد كه غذا را بدهند. همگي اطاعت كردند. روز و شبشان را بدون غذا سپري كردند و تنها آب خوردند. در روز دوم، فاطمه علیها السلام صاع دوم را آرد و نان كرد... اين بار يتيمي آمد و گفت: سلام بر شما اهل بيت محمد صلی الله علیه و آله! من يتيمي از اولاد مهاجرين هستم كه پدرم در روز عقبه شهيد شد. مرا طعام دهيد كه خدا شما را از غذاهاي بهشت اطعام كند. علی علیه السلام دستور داد نان را ببخشند. دو روز و شب را سپري كردند و جز آب چيزي نخوردند. در روز سوم نيز فاطمه علیها السلام صاع سوم را نان كرد و اين بار اسير آمد و علی علیه السلام دستور داد كه نان را اعطاء كنند و سه روز و شب را جز آب چيزي نچشيدند.
روز چهارم، علی علیه السلام با حسنين پيش پيامبر صلی الله علیه و آله رفتند كه همانند جوجه از شدت گرسنگي بر خود مي‌لرزيدند. وقتي پيامبر صلی الله علیه و آله ايشان را ديد، فرمود: يا اباالحسن، چه چيز سختي بر شما مي‌بينم؟ سپس با هم به منزل فاطمه علیها السلام رفتند؛ درحالي كه ايشان در محراب بود و از شدت گرسنگي شكمش به پشت چسبيده بود و چشمانش به گودي افتاده بود. وقتي پيامبر صلی الله علیه و آله ايشان را ديد، فرمود: واغوثاه يا الله!‌ اهل بيت محمد صلی الله علیه و آله از گرسنگي مي‌ميرند. پس جبرييل( آمد و (هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ... إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُوراً( تا آخر سوره را آورد.
ابن‌طاووس در ادامه مي‌گويد كه محمد بن غزالي، علاوه بر آنچه ثعلبي ذكر كرده، آورده است: بر اهل‌بيت پيامبر صلی الله علیه و آله مائده‌اي از آسمان نازل شد و سه روز آن را خوردند. و بعد مي‌گويد كه نزول مائده را موفق احمد مكي خوارزمي نيز در المناقب ۱ روايت كرده است.
زمخشري نيز متذكر نزول مائده شده است؛ ولي آن را در وقتي كه ما متذكر شديم، نگفته است. ۲
ابن طاووس در ادامه مي‌گويد كه حديث نزول اين آيات از سورة «هل اتي» را علي بن احمد واحدي نيشابوري در اسباب النزول ۳ آورده و ديگران نيز متذكر آن شده‌اند. ۴

نقد و بررسي روايت

الف. نقد سند: هر چند ابن طاووس گفته كه به طرق متعدد نقل مي‌كنيم، ولي براي رواياتش سند ارائه نكرده و لذا مرسل است.

1.. المناقب (خوارزمي)، ج۱، ص۳۵۸.

2.. الكشاف، ج۱، ص۳۵۸.

3.. اسباب النزول، ص۳۳۱.

4.. المناقب (ابن‌مغازلي)، ص۲۷۲؛ شواهد التنزيل، ج۱، ص۳۰۳؛ كفاية الطالب، ص۲۰۱؛ ينابيع المودة، ص۹۳؛ بحار الانوار، ج۳، ص۲۴۸ ـ ۲۵۵؛ الاقبال، ج۲، ص۳۷۴ ـ ۳۷۷.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33095
صفحه از 423
پرینت  ارسال به