فخر رازي، مطالبي را از زمخشري نقل مي‌كند كه قبلاً از خود الكشاف نقل شده و در آن به مريضي حسنين علیهما السلام نذر علی علیه السلام، فاطمه علیها السلام و فضه و قرض علی علیه السلام از شمعون خيبري يهودي و اطعام در سه روز متوالي اشاره شده است. فخر رازي در ادامه مي‌گويد:
ديگران مي‌گويند: ابرار، جمع است و جميع شاكران و ابرار را شامل مي‌شود و نمي‌توان آن را به شخص واحد تخصيص زد؛ هرچند علی علیه السلام نيز داخل در جميع آيات دال بر شرح احوال مطيعان است و ديگر صحابه و تابعان متقي نيز داخل در آن هستند. و جايي براي تخصيص نمي‌ماند؛ مگر اين‌که سوره در پي صدور طاعت مخصوصي از جانب آنها نازل شده باشد؛ ولي در اصول فقه ثابت شده است كه عبرت به عموم لفظ است؛ نه به خصوص سبب.^۱

نقد مطالب فخر رازي

1. درست است كه «ابرار» جمع است و شامل همه مؤمنان مي‌شود كه تا قيامت چنين مي‌كنند؛ ولي اهل بيت علیهم السلام از مصاديق بارز آن هستند و منقولات و روايات عامه و خاصه مؤيد آن است كه پس از صدقه ايشان، اين آيات نازل شد.
2. علی علیه السلام زهرا علیها السلام ‌و فضه را مي‌توان با لفظ «ابرار» به صورت جمع عنوان كرد.
3. در اين‌که فخر رازي گفته است: «جايي براي تخصيص نمي‌ماند؛ مگر اين‌که سوره در پي صدور طاعت مخصوصي از جانب اهل بيت علیهم السلام نازل شده باشد»، مي‌گوييم: بله، آيه در پي طاعت مخصوصي نازل شده است و روايات عامه و خاصه مؤيد كليت قضيه است؛ هرچند اختلافاتي در كم و كيف آن دارند.

نقل نهم

قرطبي نيز در اين آيه ايراد كرده مي‌گويد:
اهل تفسير مي‌گويند كه اين آيه در خصوص علی علیه السلام فاطمه علیها السلام و فضه نازل شده است؛ ولي سخن صحيح، آن است كه آن، در مورد همة نيكوكاران نازل شده است و عام است. نقاش، ثعلبي، قشيري و كثيري از مفسران در قصة علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام و فضه سخن گفته‌اند كه صحيح و ثابت نيست.
ايشان در نقد داستان منقول مي‌گويد:
۱. خداوند، نفقة اهل و اولاد را واجب دانسته و شخص عاقل چنين نمي‌پندارد كه علی علیه السلام بدين امر نادان بوده است كه بچه‌هاي چهار و پنج ساله را سه شب و روز گرسنه نگه داشته باشد؛ بدان حدي كه بدنشان به لرزه بيافتد و چشم‌هايشان گود شود و پيامبر صلی الله علیه و آله به حالشان بگريد. ۲. چه كسي اين اشعار را از علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام حفظ كرده است تا به دست اين رُوات رسيده است.^۲

نقد و بررسي روايت

الف. نقد سندي: در سند اين روايت، غطفاني، ابوالحسن هشام بن احمد و روح بن عبدالله مجهول‌اند و محمد بن بحر نيز غالي است. او قايل به تفويض بوده است. ^۱
ب. نقد متن روايت: در اين روايت، عطاي غذاي بهشتي، پس از انفاق علی علیه السلام به مقداد مطرح شده است كه با روايات پيشين همخواني ندارد، لذا ممكن است، اين انفاق داستاني ديگر باشد كه با اين روايت درآميخته است.
بقاعي نيز آيات اول سورة انسان را در مورد امام علی علیه السلام و حسنين علیهما السلام و فاطمه علیها السلام دانسته كه سه روز، يتيم و اسير و مسكين را بر خود مقدم داشتند و در روز چهارم، وقتي پيامبر صلی الله علیه و آله آنها را ديد، اندوهگين شد و جبرييل اين سوره را براي تهنيت ايشان نازل كرد.
ايشان در رفع استبعاد آن مي‌گويد كه صبر برگرسنگي بدين مدّت بعيد نيست؛ چرا که چه بسا هيئتي قوي از استغراق در محبت خداي متعال يا چيز ديگر داشته باشد كه بدن را مشغول خود سازد تا گرسنگي حاصل نشود؛ مثل آنچه انسان در مرض حاد، مدتي بدون خوردن چيزي باقي مي‌ماند و بدنش چندان متأثر نمي‌شود. و چيز تازه‌اي نيست اين‌که افعال طبيعي در حق بعضي از سالكان متوقف شود و اين، يكي از اقوالي است كه در مورد فرمايش پيامبر صلی الله علیه و آله كه فرمود: «اني ابيت عند ربي يطعمني و يسقيني؛ من پيش پروردگارم مسكن مي‌گزينم كه او غذا و آب مرا مي‌دهد»، گفته شده است. ^۲
ديگران نيز متذكر اين شده‌اند كه آيات سورة «هل اتي» در مورد علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام نازل شده كه براي شفاي حسنين نذر كرده بودند و در سه شب متوالي، غذايشان را به مسكين و يتيم و اسير بخشيدند و جز با آب افطار نكردند. ^۳

نقد و بررسي

آنچه بقاعي، ايجي و ديگران ذكر كرده‌اند نيز بدون سند است و نقد متن آن هم قبلاً ذكر شد. طبرسي در جوامع الجامع هر دوگونه روايات (علي بن ابراهيم و صدوق) را آورده است. ^۴

نقل هشتم

فخر رازي نيز مي‌گويد:
از بزرگان معتزلـه افرادي مثل ابي‌بكر اصم، ابي علي جبايي، ابي القاسم كعبي و ابو مسلم اصفهاني و قاضي عبدالجبار بن احمد در تفاسيرشان ذكر نكرده‌اند كه اين آيات در حق علی علیه السلام نازل شده است؛ ولي واحدي، از اصحاب ما در كتاب البسيط گفته است كه آن در حق علی علیه السلام نازل شده است و صاحب الكشاف، از معتزله اين قصه را از ابن عباس نقل كرده است.