115
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

در منابع حديثي شيعه گونه‌اي ديگر از روايات را مي‌توان يافت که در آنها راوي از امام درباره حديث مروي از طرق اهل‌سنّت پرسش مي‌کند. امام نيز بر صحت آن تصريح کرده و يا آن را شرح مي‌نمايد؛ به عنوان نمونه، معمر بن يحيي بسام از امام باقر علیه السلام درباره صحت روايات اهل‌سنّت از امام علی علیه السلام سؤال مي‌کند. موضوع اين قبيل روايات، اموري است که امام علیه السلام به بيان حکم نپرداخته و تنها فرزندان خود را از انجام آن نهي کرده است. امام باقر علیه السلام ضمن پذيرش صحت اين مرويات به توجيه و تفسير آنها مي‌پردازد. ۱
نمونه ديگر، حديثي از زراره است. عياشي به نقل از او مي‌نويسد که با ينت چند از شيعيان به محضر امام صادق علیه السلام نامه‌اي نگاشته و از آن حضرت درباره معناي حديثي از پيامبر صلی الله علیه و آله، به نقل از عامه مردم، كه فرمود: «أنه من أشرک بالله فقد وجبت له النار، و من لم يشرک بالله فقد وجبت له الجنة» ، پرسش کرديم. آن حضرت در پاسخ فرمود:
اما مقصود از «کسي که به خدا شرک ورزد»، شرک آشکار است، و اين همان سخن خداست که: (مَن يُشْرِكْ بِاللّـهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّـهُ عَلَيْهِ الْـجَنَّةَ(،۲و اما مقصود از «کسي که به خدا شرک نورزد، بهشت بر او واجب است»، آن است که «ها هنا النظر، هو من لم يعص الله».۳
حديث فوق را امام صادق علیه السلام نه تنها رد نکرده، بلکه به شرح و توضيح آن پرداخته است. از اين رو، مي‌توان گفت که عدم رد آن از سوي امام علیه السلام دليل صحت روايت است. ۴ اين گونه روايات وجود احاديث صحيح نقل شده از پيامبر صلی الله علیه و آله را نزد اهل‌سنّت تقويت کرده و پذيرفته است.
اين نکته را نبايد از ذهن دور داشت که مراجعه به منابع اهل‌سنّت، در نقل روايات ايشان، نه به معناي وجود ضعف‌ها و کاستي‌هايي در روايات تفسيري شيعه است، بلکه، چنان كه در ادامه خواهد آمد، استفاده از احاديث مروي از طريق اهل‌سنّت در فهم بهتر آيات و همچنين روايات تفسيري شيعه کارآمد است. حال، در اينجا فوايد و کارکردهاي نقل روايات اهل‌سنّت در تفاسير شيعه خواهد آمد.
البته لازم به ذکر است که برخي از اين فوايد عام بوده و گستره‌اي جز تفسير را نيز در برمي‌گيرد؛ چنان كه برخي ديگر تنها به حوزه تفسير و روايات تفسيري اختصاص دارد.

1.. معمر بن يحيى بن بسام روايت کند: ما از امام ابوجعفر( درباره امورى پرسش کرديم که مردم درباره آنها از اميرالمؤمنين روايت مى کنند، که مردم را نه به آنها امر کرد و نه نهى؛ نه آن امور را براى مردم حلال کرد و نه حرام، بلکه حکم آنها را تنها براى خودش و فرزندانش معين نمود. پرسيديم: آيا اين روايت ها درست است؟ اگر درست است، اين عمل علی علیه السلام چه توجيهى دارد؟ حضرت فرمود: توجيهش اين است که آيه اى آنها را حلال کرده و آيه اى ديگر حرامش ساخته است. عرضه داشتيم: آيا آيه اول منسوخ و آيه دوم ناسخ است، و يا هر دو آيه محکم‌اند، و مى توان به هر دو عمل کرد؟ امام فرمود: همين که فرمود من و اهل بيتم چنين کارى را نمى کنيم، سؤال شما را پاسخ است. پرسيديم: چرا صريحاً حکم مسأله را بيان نفرمود؟ امام ابى جعفر( فرمود: ترسيد مردم او را اطاعت نکنند. آرى، اگر زمام امور به دست امير المؤمنين افتاده بود، همه احکام کتاب الله را پياده مى کرد، و همه حق را به کرسى مى نشاند (تهذيب الأحکام، ج۷، ص۴۶۳، ح ۱۸۵۶؛ الكافي، ج۵، ص۵۵۶، ح ۸).

2.. «هر کس به خدا شرک آوَرَد، قطعاً خدا بهشت را بر او حرام ساخته » (سوره مائده: آيه ۷۲).

3.. تفسير العياشي، ج۱، ص۳۳۵، ح ۱۵۸.

4.. براي نمونه ديگر از اين دست، ر.ك: الكافي، ج۲، ص۵۴، ح ۲.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
114

شيخ حر عاملي اين حديث را پذيرفته و عمل به روايات اهل‌سنّت از امام علی علیه السلام را در صورتي که نصّي از شيعه موجود نباشد، جايز دانسته است. ۱ محقق نراقي (م 1244ق) نيز نظير آنچه شيخ حر عاملي بيان داشته، اعتقاد دارد. وي ذيل اين روايت مي‌نويسد:
اين حديث بر وجوب پيروي از روايات ائمه علیهم السلام ـ که حکمي در آن آمده است ـ دلالت دارد، بلکه وجوب پيروي از احاديث اهل‌سنّت از امام علي علیه السلام را در صورتي که حديثي از ائمه علیهم السلام در آن موضوع نيامده باشد، افاده مي‌کند. ۲
شيخ انصاري بر اين باور است که اين حديث به اخذ روايات اهل‌سنّت، در صورت عدم وجود معارض در روايات شيعي، دلالت دارد. ۳ ايشان همچنين با توجه به همين حديث، به دو روايت منقول از امام علی علیه السلام از طريق اهل‌سنّت عمل کرده و عامي بودن حديث را موجب قدح آن ندانسته است. ۴ آية الله خويي نيز مي‌نويسد که مقصود شيخ طوسي از استشهاد به حديث امام صادق علیه السلام جواز عمل به اخبار راويان عامي مذهبِ مورد اعتماد است. ۵
حديث ديگري که در جواز عمل به روايات اهل‌سنّت مي‌توان به آن استناد جست، سخن امام باقر و يا امام صادق علیه السلام خطاب به ابوبصير است.
أبوبصير از امام باقر علیه السلام يا امام صادق علیه السلام روايت کند: سخني را که راوي مرجئي و يا قدري و يا حروري مذهب به ما نسبت مي‌دهد، تکذيب نکنيد؛ چرا که نمي‌دانيد، شايد آن کلام حق بوده و با تکذيب آن، خداوند در فراز عرش تکذيب گردد.۶
يکي از انديشوران معاصر، با استناد به حديث منقول از ابوبصير، بر اين باور است که هيچ يک از امامان معصوم( به اجتناب از روايات غير شيعي دستور نداده‌اند. ۷ بر اين اساس، شايد بتوان گفت که اين حديث بر جواز استناد به روايات اهل‌سنّت از ائمه شيعه دلالت دارد.
يکي از نمونه‌هاي بارزِ نقلِ رواياتِ اهل‌بيت توسط راويان ساير مذاهب و غير اماميه، حديثي است که شيخ صدوق از علي بن محمد بن جهم درباره محاجّه و مذاکره امام رضا علیه السلام و مأمون خليفه عباسي، و سخنان امام علیه السلام در شأن و مدح اهل‌بيت رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده است. شيخ صدوق درباره حديث و راوي آن علي بن محمد مي‌نويسد که نقل حديث از طريق علي بن جهم به سبب دشمني و بغضي که نسبت به اهل‌بيت دارد، بسيار عجيب است. ۸

1.. الفصول المهمة في أصول الأئمة، ج۱، ص۵۷۴.

2.. عوائد الأيام، ص۴۴۲.

3.. فرائد الأصول، ج۱، ص۳۰۲.

4.. کتاب الطهارة، ج۱، ص۴۵۱.

5.. معجم رجال الحديث، ج۴، ص۲۲ و ۲۳.

6.. المحاسن، ج۱، ص۲۳۰، ح ۱۷۵.

7.. أحاديث أهل البيت( عن طرق أهل السنة، ج۱، ص۱۱.

8.. عيون أخبار الرضا(، ج۲، ص۱۸۲. دشمني وي با علي بن أبي‌طالب علیه السلام تا بدان حد بود که علي بن محمد بن جهم پدر خود را به سبب نامگذاري وي به «علي» لعن مي‌نمود. (ر.ك: معجم رجال الحديث، ج۱۲، ص۳۲۳، ح ۷۹۸۴ و ج۱۳، ص۱۴۲، ح۸۴۱۷).

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33664
صفحه از 423
پرینت  ارسال به