117
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

اما تقواي الهي در حدّ اعلا و شايسته آن چگونه براي آدمي ممکن است؟ پاسخ اين سؤال در روايتي که ابوبصير از امام صادق علیه السلام نقل مي‌کند، آمده است. ابوبصير گويد که از امام صادق علیه السلام درباره کلام الهي(اتَّقُوا اللّـهَ حَقَّ تُقَاتِهِ(۱پرسش کردم. امام در پاسخ فرمود: انسان آن گونه‌ اطاعت کند که عصيان نکند، و طوري ياد خدا باشد که فراموش نکند، و به گونه‌اي او را شکر کند که کفر نورزد. اين حديث را الدر المنثور، از ابن مسعود، از پيامبر صلی الله علیه و آله به صورت مسند نقل کرده است. ۲
نمونه ديگر، روايتي است که شيخ طوسي، از ابن مسعود، از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده و در ادامه مي‌نويسد که همين سخن از امام باقر علیه السلام نيز نقل شده است. ۳ نمونه ديگر در بحث طلاق و تفسير (تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ(۴ است، که روايت نبوي از صادقين علیهما السلام نيز نقل شده است. ۵ نمونه ديگر، روايتي از پيامبر صلی الله علیه و آله است که مقصود از روز حج اکبر، «يوم النحر» است که از امام صادق علیه السلام نيز همين معنا روايت شده است. ۶ نمونه ديگر، حديثي است که قطب‌الدين راوندي از پيامبر صلی الله علیه و آله درباره تفسير (الصَّلَوةِ الْوُسْطَى(۷ به نماز عصر نقل مي‌کند. همو در ادامه يادآور مي‌شود که همين روايت از امام صادق علیه السلام نيز در منابع شيعي آمده است. ۸
نمونه ديگر، روايتي از امام صادق علیه السلام، از پيامبر صلی الله علیه و آله درباره نزول کتب آسماني پيامبران در ماه مبارک رمضان است که نظير آن را الدر المنثور، به نقل از وائلة بن اسقع، از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده است. ۹ نمونه ديگر، حديثي است که الدر المنثور در معناي «حبل الله» از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده و همان معنا از معاني الأخبار، از امام سجاد علیه السلام آمده است. ۱۰ نمونه ديگر، روايتي است که صحيحين از پيامبر صلی الله علیه و آله در بيان احوال سخت صحابه‌اي که پس از آن حضرت حوادثي را پيش آوردند، نقل مي‌کنند نظير آن نيز از برخي ائمه شيعه( نيز نقل شده است. ۱۱ نمونه ديگر، حديثي از امام صادق علیه السلام در بيان مصاديق اوامر الهي در آيه دويست سوره مبارکه آل‌عمران است که نظير آن از طرق اهل‌سنّت از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است. ۱۲

1.. سوره آل عمران، آيه ۱۰۲.

2.. من وحي القرآن، ج۶، ص۱۸۵ و ۱۸۶.

3.. التبيان، ج۳، ص۶۴.

4.. سورة بقره، آيه ۲۲۹.

5.. همان، ج۲، ص۲۴۴.

6.. همان، ج۵، ص۱۷۱.

7.. سوره بقره، آيه ۲۳۸.

8.. فقه القرآن، ج۱، ص۱۱۳.

9.. الميزان، ج۲، ص۲۹.

10.. همان، ج۳، ص۳۷۸.

11.. همان، ج۳، ص۳۸۰ و ۳۸۱.

12.. همان، ج۴، ص۱۳۳. براي موارد ديگر، ر.ك: همان، ج۳، ص۳۴۹؛ ج۴، ص۲۸۳؛ ج۵، ص۱۸۸؛ ج۷، ص۲۱۰؛ ج۱۱، ص۲۰۴ و ۲۰۵؛ ج۱۲، ص۱۴۸؛ ج۱۶، ص۱۴۶.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
116

1. تأييد تاريخي روايات شيعه

از جمله اتهامات واهي عالمان اهل‌سنّت ـ که از ديرباز به مذهب تشيع نسبت داده و از آن به عنوان ضعف شيعه ياد مي‌کنند ـ بي‌اصل و بي‌ريشه بودن اين مذهب است؛ چنان كه همين نسبت ناصواب، بزرگاني از شيعه را بر آن داشت تا با پي‌جويي در حد توان خود در فهرستواره‌هايي آثار علمي‌ ـ حديثي شيعه را گزارش نمايند. شيخ جليل القدر أبوالعباس نجاشي (م 450ق)، پس از اشاره به تهمت فوق، پاسخ به آن را دستمايه تأليف فهرست خود مي‌داند. ۱ پاسخ به همين اشکال، بزرگاني ديگر همچون شيخ طوسي و شيخ آقا بزرگ تهراني را بر آن داشت تا به گردآوري فهرستي از تأليفات و آثار عالمان شيعي همت گمارند. ۲ همچنين برخي ديگر از بزرگان، همچون علي بن موسي تبريزي، صاحب مرآة الکتب، و سيد إعجاز حسين، صاحب کتاب کشف الحجب والأستار، نيز آثاري را به فهرست‌نويسي تأليفات شيعه اختصاص دادند.
علاوه بر شيوه فوق، مي‌توان از روشي ديگر براي پاسخ به اشکال مذکور بهره جست. در اين شيوه مي‌توان با کشف و استظهار روايات مشترک شيعه و اهل‌سنّت در حوزه‌هاي مختلف معرفتي، از جمله تفسير، اصالت و ريشه‌دار بودن مکتب تشيع را اثبات نمود. در واقع، اين شيوه، کشف نمونه‌هاي عيني براي حديث معروف امام صادق علیه السلام است که:
حديثي حديث أبي، و حديث أبي حديث جدي، و حديث جدي حديث الحسين، و حديث الحسين حديث الحسن، و حديث الحسن حديث أمير المؤمنين علیه السلام، و حديث أمير المؤمنين حديث رسول الله صلی الله علیه و آله، و حديث رسول الله قول الله عز وجل.۳
برخي در تحليل رويکرد روايي علامه طباطبايي در الميزان معتقدند که مهم‌ترين ويژگي بحث روايي الميزان نشان دادن اتّفاق فريقين در نقل اغلب روايات است. علامه طباطبايي، در موارد فراواني، حديثي را از الدر المنثور نقل کرده و سپس نظير آن را از منابع شيعي يادآور مي‌شود. ۴ چنين به نظر مي‌رسد که مهم‌ترين فايده مترتّب بر اين عمل، آشکار سازي اصالت روايات ائمه اطهار علیهم السلام به نقل از شيعه در روايات نبوي نقل شده از طرق اهل‌سنّت است.
به عنوان نمونه، مؤلف تفسير من وحي القرآن ذيل آيه 102 سوره مبارکه آل‌عمران، در پاسخ به «چگونگي تقواي الهي» حديثي را از امام صادق علیه السلام نقل کرده و در ادامه متذکر مي‌شود که در منابع اهل‌سنّت اين حديث از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است:

1.. رجال النجاشي، ص۳.

2.. شيخ محمد حسين کاشف الغطاء در مقدمه خود بر کتاب الذريعة إلي تصانيف الشيعة به اين نکته اشاره دارد (ر.ك: الذريعة إلي تصانيف الشيعة، ج۱، ص۶ به بعد).

3.. الكافي، ج۱، ص۵۳، ح ۱۴.

4.. علامه طباطبايي و حديث، ص۹۷.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33647
صفحه از 423
پرینت  ارسال به