119
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

الأفهام إلي آيات الأحکام در تفسير آيه 6 سوره مبارکه مزمّل به نقل از امام علي بن الحسين( آورده است:
أنّه کان يصلّى بين المغرب والعشاء، ويقول: هذه ناشئة الليل .۱
نمونه ديگر، حديثي است که در تفسير من هدي القرآن آمده است:
ابن‌جرير طبري از امام علی علیه السلام نقل کند که :«هيچ قطره باراني از آسمان فرو نمي‌بارد، مگر به مقداري که در دستان فرشته مخصوص آن است، جز [در يک مورد و آن هم در] روز [عذاب قوم] نوح که خداوند به آب اجازه داد، بدون آگاهي صاحبان خزاين الهي، فرو ريزد.»۲
سيد عبدالأعلي موسوي سبزواري روايتي را از الدر المنثور از امام علی علیه السلام درباره انفاق نقل مي‌کند، که به همان لفظ در منابع شيعي ذکر نشده است:
و در الدر المنثور است که ابن‌جرير در تفسير آيه(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ(۳از على بن ابى‌طالب روايت کرده که فرمود: «يعنى از طلا و نقره». و در معناى عبارت(وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِنَ الْأَرْضِ(۴فرمود: «يعنى از گندم و خرما و هر يچزى که زکات در آن واجب است».۵
نمونه ديگر، حديثي از امام محمد باقر علیه السلام درباره غزوه تبوک است که الدر المنثور آن را نقل کرده است. ۶ شايسته ذکر است که افزون بر بازيابي روايات ائمه علیهم السلام، مي‌توان با استفاده از روايات اهل‌سنّت به ريشه‌يابي احاديث ايشان در روايات پيامبر صلی الله علیه و آله و نيز امام علی علیه السلام پرداخت؛ به عنوان نمونه، علامه طباطبايي ذيل آيه 58 سوره مبارکه نساء حديثي را از امام محمد باقر علیه السلام در خصوص حقوق حاکم اسلامي و مردم نقل کرده و در ادامه مي‌نويسد که نظير آن را سيوطي در الدر المنثور از امام علی علیه السلام آورده است. ۷

1.. مسالك الأفهام الي آيات الاحكام، ج۱، ص۲۲۱؛ و نيز ر.ك: الدر المنثور، ج۶، ص۲۷۸؛ الکشاف عن حقائق التنزيل و عيون الأقاويل، ج۴، ص۱۷۶؛ بحار الأنوار، ج۸۴، ص۱۳۲، در پاورقي کتاب بحار الأنوار نشاني دو کتاب الکشاف و الدر المنثور نقل شده است.

2.. من هدي القرآن، ج۱۶، ص۲۷۶؛ و نيز ر.ك: جامع البيان، ج۲۹، ص۶۲، ح ۲۶۹۲۳؛ الدر المنثور، ج۶، ص۲۵۹.

3.. «اي کسانى که ايمان آورده ايد، از يچزهاي پاکيزه اي که به دست آورده ايد، انفاق کنيد» (سوره بقره، آيه ۲۶۷).

4.. سوره بقره، آيه ۲۶۷.

5.. مواهب الرحمن، ج۴، ص۳۹۹؛ و نيز ر.ك: كنز العمال، ج۲، ص۳۶۵، ح ۴۲۶۴؛ الدر المنثور، ج۱، ص۳۴۱؛ علامه طباطبايي نيز اين حديث را از الدر المنثور نقل مي‌کند ( الميزان، ج۲، ص۴۰۳).

6.. الميزان، ج۹، ص۳۶۴. براي موارد ديگر از اين گونه روايات ر.ك: همان، ج۱، ص۲۷۹؛ ج۲، ص۲۵۱، ۳۷۷، ۴۰۳؛ ج۳، ص۱۱۹، ۲۴۳، ۳۳۷ و ۳۳۸، ۳۵۶؛ ج۴، ص۲۳ و ۲۴، ۸۵، ۲۹۲ و ۲۹۳؛ ج۶، ص۵۷ و ۵۸؛ ج۷، ص۱۰۸، ۱۵۲؛ ج۸، ص۵۹، ۳۲۹؛ ج۹، ص۸۲، ۱۰۷، ۱۷۹، ۲۵۳ و ۲۵۴، ۲۹۴؛ ج۱۰، ص۱۹، ۱۳۰، ۱۹۵، ۳۷۷؛ ج۱۱، ص۶۷؛ ج۱۲، ص۳۷، ۶۶، ۹۲، ۱۴۸، ۱۷۷، ۱۸۶، ۱۹۶؛ ج۱۳، ص۹۹، ۱۲۲؛ ج۱۴، ص۳۰۸؛ ج۱۵، ص۵۱ و ۵۲، ۱۱۶، ۲۰۶، ۲۲۰، ۲۴۷؛ ج۱۶، ص۱۴، ۲۱۳، ۲۴۱، ۳۴۱، ۳۹۲؛ ج۱۸، ص۳۳۵، ۳۶۲، ۳۷۰، ۳۸۳؛ ج۱۹، ص۳۳، ۱۱۳، ۱۱۸، ۱۲۸ و ۱۲۹، ۳۴۱؛ ج۲۰، ص۱۱، ۱۹۴، ۲۵۵، ۳۶۹، ۳۷۲؛ من وحي القرآن، ج۴، ص۱۲؛ ج۶، ص۱۶۱؛ مواهب الرحمن، ج۳، ص۴۳۵؛ آيات الأحکام، ج۱، ص۲۳۳.

7.. الميزان، ج۴، ص۳۸۵.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
118

2. بازيابي روايات ائمه اطهار منقول از طرق اهل‌سنّت

يکي ديگر از فوايد مراجعه به منابع روايي اهل‌سنّت، دستيابي به احاديث ائمه اهل‌بيت علیهم السلام است که محدّثان عامه در آثار خود گرد آورده‌اند. از آنجا که عالمان اهل‌سنّت ائمه شيعه از امام علی علیه السلام را تا امام رضا علیه السلام جزء صحابه، تابعان و اتباع تابعان به شمار مي‌آورند، لذا احاديثي به نقل از ايشان در منابع خود ذکر کرده‌اند. ۱
حضور محدثان بزرگ اهل‌سنّت، همچون ائمه چهارگانه آنها در مجالس درس ائمه علیهم السلام، بويژه صادقين علیهما السلام و اعترافشان به مقام علمي امامان شيعه، دليل محکمي بر جلالت شأن و رفعت مرتبت ايشان است؛ چنان كه ابوحنيفه از دو سال شاگردي خود نزد امام صادق علیه السلام به عنوان احياي زندگي علمي خود ياد مي‌کند. ۲ او در جاي ديگر، درباره امام صادق علیه السلام بر اين باور است که چنان كه آن حضرت نبود، مردم هرگز مناسک حج خويش را فرا نمي‌گرفتند. ۳
مالک بن انس نيز از امامان شيعه، همچون امام علي و امام سجاد و صادقين علیهما السلام در الموطأ خود نقل حديث نموده است. ۴ شافعي نيز در کتاب الأم روايات فراواني را به نقل از ابراهيم بن أبي‌يحيي أسلمي مدني از امام صادق علیه السلام آورده است. ۵
گردآوري روايات ائمه علیهم السلام در زمينه‌هاي مختلف، به طور عام، و در حوزه تفسير، به طور خاص، از طرق اهل‌سنّت مي‌تواند فايده ديگر مراجعه و نقل از منابع روايي و تفسيري عامه باشد؛ چنان كه کتاب أحاديث أهل البيت عن طرق أهل السنة با تلاش دو تن از محققان معاصر، در اين زمينه شکل گرفته است. اين کارکرد، فايده ديگري را به دنبال دارد و آن اثبات مرجعيت علمي ائمه علیهم السلام ميان عالمانِ معاصرِ امامان و پسين اهل‌سنّت است.
با مراجعه به آثار حديثي اهل‌سنّت، مي‌توان به بخش قابل توجهي از احاديث ائمه علیهم السلام دست يافت که برخي از آنها را نمي‌توان در منابع شيعي ره‌جويي نمود. فيض کاشاني نيز در تبيين روش تفسيري خود، با استناد به آنچه شيخ طوسي در العدة از امام صادق علیه السلام روايت کرده است، ۶ مراجعه به روايات اهل‌بيت منقول از طرق اهل‌سنّت را مورد اشاره قرار داده است؛ ۷ به عنوان نمونه، صاحب کتاب مسالک

1.. ابن حجر عسقلاني راويان احاديث را در دوازده طبقه تقسيم‌بندي نموده و امام رضا علیه السلام را جزء طبقه دهم (کبار الآخذين عن تبع الأتباع، ممن لم يلق التابعين) ذکر نموده است (ر.ك: تقريب التهذيب، ص۱۴ و ۱۵ و ۳۴۴،‌ ش ۴۸۰۴).

2.. المراجعات، ص۱۵.

3.. من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۱۹، ذيل ح ۳۱۱۲؛ معجم رجال الحديث، ج۲۰، ص۱۷۹، ذيل ش ۱۳۰۹۳.

4.. ر.ك: إسعاف المبطأ برجال الموطأ، ص۲۴ (شرح حال جعفر بن محمد)، ص۷۸ (شرح حال علي بن الحسين و علي بن أبي‌طالب) و ص۹۵ (شرح حال محمد بن علي).

5.. ر.ك: کتاب الأم، ج۱، ص۹۵، ۱۰۶، ۲۲۹، ۲۶۵، ۲۶۶، ۲۶۸، ۲۷۰، ۲۸۵، ۳۱۱، ۳۱۵؛ ج۲، ص۳۳، ۶۷، ۸۸، ۱۹۷؛ ج۴، ص۴۱، ۵۸، ۲۲۹؛ ج۶، ص۴، ۱۵۶؛ ج۷، ص۱۰۲، ۲۱۵. افزون بر ابراهيم راويان ديگري نيز از امام صادق علیه السلام در اين کتاب روايت نقل کرده‌اند. به عنوان نمونه ر.ك: همان، ج۱، ص۵۷، ۱۸۵، ۱۹۰، ۲۳۵، ۲۸۵، ۳۰۰، ۳۰۲، ۳۲۷؛ ج۲، ص۱۲۵، ۱۳۸، ۱۵۸، ۱۶۰، ۱۶۹، ۱۹۵؛ ج۳، ص۹۴، ۱۴۲؛ ج۴، ص۱۵۵، ۱۷۴، ۱۸۳، ۲۲۹؛ ج۵، ص۲۸۲؛ ج۶، ص۱۴۱، ۱۵۹، ۲۷۴؛ ج۷، ص۹۱، ۱۹۵، ۲۰۷.

6.. العدة، ج۱، ص۱۴۹ و ۱۵۰.

7.. تفسير الصافي، ج۱، ص۷۵.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33645
صفحه از 423
پرینت  ارسال به