121
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

راويان اهل‌سنّت، از امام سجاد علیه السلام، ابن عباس، انس و أبوعمرو بن علاء و عمار، از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل مي‌کند. صاحب تفسير البرهان نيز اين روايت را با پنج طريق از ثعلبي، ابن عباس و جابر از امام باقر علیه السلام نقل کرده است. وي ادامه مي‌دهد که مؤلفان بسياري از اهل‌سنّت همچون ابونعيم اصفهاني، ابوالسعادات، حاکم نيشابوري، ذهبي، خوارزمي، جويني، ابن حنبل، مسلم، نسايي، غزالي، قرطبي و... اين احاديث را در آثار خود نقل کرده‌اند. ۱
صاحب تفسير مسالک الأفهام در تفسير آيه (وَارْكَعُوا مَعَ الْرَّاكِعِينَ(۲ مي‌نويسد که بر فضيلت اقامه نماز به جماعت دلالت دارد؛ چنان كه روايات متواتر فريقين دال بر اين مطلب است. ۳
صاحب تفسير إرشاد الأذهان إلي تفسير القرآن درباره کيفيت صلوات فرستادن بر پيامبر صلی الله علیه و آله ذيل آيه 56 سوره مبارکه أحزاب مي‌نويسد:
وقد استفاضت الروايات من طرق الشيعة و أهل السنّة أنّ طريق صلاة المؤمنين أنْ يسألوا الله تعالى أنْ يصلّي عليه وآله.۴
آية‌الله خويي درباره آيه 24 سوره مبارکه معارج بر اين باور است که (حَقٌّ مَعْلُومٌ( صدقه‌اي مستحب و يچزي جز زکات واجب است؛ چرا که روايات مستفيض از فريقين بر انحصار صدقه واجب در زکات دلالت دارند. ۵ نمونه ديگر، حديثي از امام صادق علیه السلام درباره «کلالة» است. علامه طباطبايي، با اشاره به نقل همين معنا در روايات اهل‌سنّت، احاديث دال بر آن را مستفيض برشمرده است. ۶
کثرت طرق و تعدّد نقل‌ها نيز شيوه ديگر در تقويت روايات تفسيري شيعه است؛ به عنوان نمونه، صاحب تفسير آلاء الرحمن در وجه تسميه سوره نخست قرآن کريم مي‌نويسد:
روايات فريقين از شيعه و اهل سنت از پيامبر صلی الله علیه و آله و اميرالمؤمنين( و امام صادق علیه السلام در تسميه اين سوره به أمّ الکتاب و أمّ القرآن و سبع المثاني و القرآن العظيم کثرت دارد.۷
علامه طباطبايي نيز از کثرت روايات فريقين درباره وجود آيات ناسخ و منسوخ در قرآن کريم سخن گفته است. ۸ ايشان همچنين به فراواني احاديث شيعه و اهل تسنّن درباره فضيلت ذکر، ۹ نزول آيه «ليلة

1.. مواهب الرحمن، ج ۳، ص۲۲۵.

2.. سوره بقره، آيه ۴۳.

3.. مسالك الافهام الي آيات الاحكام، ج ۱، ص۲۸۹. براي موارد ديگر از اين دست ر.ك: تفسير الکاشف، ج۲، ص۷۷؛ الميزان، ج۵، ص۳۸۶؛ ج ۱۵، ص۳۹۳؛ ج۱۶، ص۲۸۲؛ من هدي القرآن، ج ۱۷، ص۱۰۴.

4.. إرشاد الأذهان الي تفسير القرآن، ص۴۳۱.

5.. البيان، ص۳۷۱.

6.. الميزان، ج۴، ص۲۲۱. براي نمونه ديگر ر.ك: همان، ج۲، ص۵۱.

7.. آلاء الرحمن، ج۱، ص۵۰.

8.. الميزان، ج۱، ص۲۵۴.

9.. همان، ص۳۴۰.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
120

نمونه ديگر حديثي است که فيض کاشاني از امام علی علیه السلام نقل مي‌کند که آن حضرت بازگو کننده داستانِ داود(، آنسان که افسانه‌سرايان بر زبان رانند و مخالف مقام پيامبر الهي است، را صد و شست تازيانه خواهد زد. ۱ اين روايت جز در منابع اهل‌سنّت نيامده است. ۲

3. قرينه بر صدور روايات شيعي

باور برخي مفسّران به عدم حجيت خبر واحد در غير احکام فقهي، بويژه تفسير، ۳ در کنار وجود ضعف‌هاي مختلف و متعدد در روايات تفسيري، برخي را بر آن داشته است تا با گردآوري نقل‌هاي متعدد از يک حديث ضعف‌هاي روايات را جبران نموده و اعتبار احاديث را افزايش دهند.
گروهي از عالمان شيعه حجيت خبر واحد در غير حوزه فقه را نپذيرفته و بر اين باورند که تنها روايات متواتر و يا همراه با قراين مفيد علم از حجيت برخوردار است. به طور کلي، اين گروه بر اين باورند که اين همه در جهت حصول اطمينان شخصي به صحت و صدور احاديث است؛ خواه روايات مربوط به اصول دين باشد يا تاريخ، يا فضايل و يا موضوعات ديگر. امّا در فقه، اطمينان نوعي در حجّيت روايت کفايت مي‌کند. اين، در صورتي است که روايت با قرآن مخالفتي نداشته باشد. ۴
بر اين اساس، معتقدان اين ديدگاه، همچون علامه طباطبايي، مي‌کوشند به هنگام نقل روايات تفسيري، با ذکر طرق متعدد و روايات همسان و هم‌مضمون راه را براي حصول اطمينان شخصي هموار سازند.
يکي از امتيازات بحث روايي الميزان، اهتمام علامه طباطبايي به نقل‌هاي متعدد از يک روايت است؛ اگر چه ايشان قصد استقصا نداشته است، اما تلاش کرده تا نقل روايت را در منابع متعدد روايي گزارش کند. ۵ اين همه سبب شده است تا مفسّران شيعه براي تقويت روايات منقول از طرق شيعه، احاديث يکسان و گاه، هم‌مضمون را از منابع روايي اهل‌سنّت نيز گردآورند. تحکيم احاديث شيعي با نقل روايات عامه از دو راه قابل پيگيري است: يکي، تشکيل خبر متواتر و مستفيض و آن ديگري، تقويت خبر واحد. تحکيم و تقويت روايات شيعي، افزايش اعتماد به صدور اين احاديث را به دنبال خواهد داشت.
صاحب تفسير مواهب الرحمن، پس از نقل حديثي از تفسير العياشي، درباره نزول آيه 207 سوره مبارکه بقره در حق اميرالمؤمنين علیه السلام، از امام باقر علیه السلام مي‌نويسد که روايات متواتر بر نزول اين آيه درباره علی علیه السلام ـ که در ليلة المبيت در رختخواب پيامبر صلی الله علیه و آله خوابيد ـ دلالت دارد. شيخ طوسي در الأمالي خود از

1.. تفسير الصافي، ج۴، ص۲۹۶ و ج۶، ص۲۲۶.

2.. الکشف و البيان في تفسير القرآن؛ الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۱۸۱؛ أنوار التنزيل وأسرار التأويل، ج۵، ص۴۳.

3.. التبيان، ج۱، ص۶ و ۷. نظير اين سخن را راوندي نيز در کتاب خود آورده است ( فقه القرآن، ج۲، ص۴۲۸). از شيخ مفيد نيز به عنوان يکي از باورمندان عدم حجيت خبر واحد در تفسير ياد شده است (به نقل از تفسير و مفسران، ج۲، ص۲۳). علامه شعراني نيز حجيت خبر واحد را در تفسير نپذيرفته و در اين باره معتقد است همان‌گونه که اخبار آحاد در الفاظ قرآن حجيت نداشته و قرائت به آن ثابت نمي‌شود، در معناي قرآن نيز اخبار آحاد حجيت ندارند (منهج الصادقين في إلزام المخالفين، مقدمه، ج۱، ص۳۱).

4.. به عنوان نمونه ر.ك: الميزان، ج۸، ص۱۴۱؛ ج۱۰، ص۳۵۱؛ ج۱۴، ص۱۳۳.

5.. علامه طباطبايي و حديث، ص۹۶.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33543
صفحه از 423
پرینت  ارسال به