123
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

پرسيد: يا رسول اللَّه، اين کدام بيوت است؟ فرمود: بيوت انبيا. پس ابوبکر برخاست و گفت: يا رسول اللَّه، لا بد يکى از اين بيت‌ها بيت على و فاطمه است؟ فرمود: بله، از بهترين آن بيوت است.
مؤلف: اين روايت را صاحب مجمع البيان نيز به طور مرسل از آن حضرت نقل کرده است. 1
نمونه ديگر، حديثي است که مرحوم شبّر و بلاغي درباره اجراي حکم امام علی علیه السلام دربارة شراحه همداني از ابن حنبل، بخاري، نسايي، عبدالرزاق، طحاوي، حاکم نيشابوري و... نقل مي‌کند که نظير آن را محدثان شيعي با سند مرسل در آثار خود ذکر کرده‌اند. 2
نمونه ديگر، روايتي است که علامه طباطبايي درباره کوه قاف، از الدر المنثور، از عبدالله بن بريده نقل کرده و در ادامه آن مي‌نويسد که مانند آن را علي بن ابراهيم قمي، در تفسير خود، به صورت مرسل و مضمر آورده است:
قمى هم به سند خود، از يحيى بن ميسره خثعمى، از امام باقر علیه السلام نظير روايت عبدالله بن بريده، و روايت ديگرى را ـ که در معناى آن است ـ به صورت مرسل و بدون ذکر نام امام نقل کرده و فرموده: کوهى محيط به دنياست که در وراى آن يأجوج و مأجوج قرار دارند. 3
نمونه ديگر، روايتي است که صاحب مجمع البيان از امام صادق علیه السلام درباره سبب نزول آيات 86 الي 89 سوره مبارکه آل‌عمران نقل کرده و علامه طباطبايي آن را مرسل و ضعيف خوانده است. علامه سپس خود، حديثي را از الدر المنثور هم‌معنا با روايت امام صادق علیه السلام ذکر کرده است که به نظر، در جهت جبران ضعف سندي و تقويت متن حديث مجمع البيان از سوي علامه نقل شده است. 4
سيد عبدالأعلي موسوي سبزواري در پاسخ به برخي مفسّران ـ که روايات نزول آيه 89 سوره مبارکه بقره را در شأن يهوديان بني‌قريظه و بني‌نضير ضعيف السند قلمداد کرده‌اند ـ مي‌نويسد که به سبب استفاضه و بلکه تواتر معنوي اين روايات، ضعف سند مخلّ صحت آن نخواهد بود. 5

5. تأييد نظريات و آراي شيعي

يکي ديگر از کاربردهاي مراجعه به منابع روايي اهل‌سنّت، نقل روايات مؤيد ديدگاه‌هاي شيعه در حوزه‌هاي مختلف است. اختلاف نظرات دربارة يک موضوع، ميان انديشوران مسلمان، عالمان و مفسّران شيعه را بر آن مي‌دارد تا براي تأييد و تقويت رأي خويش احاديثي را از طرق عامه نقل نمايند. اين نکته در حوزه تفسير قرآن کريم بيش از همه در ذيل آيات فقهي قابل مشاهده است.

1.. الميزان، ج۱۵، ص۱۴۲.

2.. تفسير القرآن الکريم، ص۱۵ و ۱۶؛‌ آلاء الرحمن في تفسير القرآن ،‌ ج۱، ص۲۳.

3.. الميزان، ج۱۸، ص۳۴۲ و ۳۴۳.

4.. همان، ج۳، ص۳۴۲ و ۳۴۳. براي نمونه‌هاي ديگر ر.ك: همان، ج۹، ص۳۶۴- ۳۶۶؛ ج۱۰، ص۹۸ و ۹۹؛ ج۱۳، ص۳۵۴، ج۱۵، ص۳۹۱؛ ج۱۶، ص۱۴۲؛ ج۱۸، ص۳۸۳؛ ج۱۹، ص۱۴۱؛ ج۲۰، ص۲۷۰ و ۲۷۱، ۲۹۵؛ آلاء الرحمن، ج۱، ص۸۷.

5.. مواهب الرحمن، ج۱، ص۳۲۸. براي نمونه ديگر ر.ك: الميزان، ج۵، ص۱۹۵.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
122

المبيت» ۱ در شأن امام علی علیه السلام، ۲ داستان اصحاب کهف، ۳ ماهيت گنج پنهان در زير ديوار در داستان عبد صالح و موسي(، ۴ معناي عالم قبر در مفهوم برزخ در آيه 100 سوره مبارکه مؤمنون، ۵ مقصود از قرابت در آيه 23 سوره مبارکه شوري همان اهل‌بيت علیهم السلام ۶ و فضيلت سوره توحيد ۷ اشاره کرده است.

4. جبران ضعف سندي روايات شيعي

دانسته است که متأسفانه بخش فراواني از روايات تفسيري، به دلايل متعددي، از زواياي مختلف ضعيف به شمار مي‌روند. 8 وجود راويان ضعيف و گاه مهمل و مجهول 9 در سلسله راويان اسناد احاديث تفسيري سبب شده است تا اين قبيل روايات از درجه اعتبار و صحت اندکي برخوردار باشند، تا آنجا که گستره روايات ضعيف در حوزه تفسير بيش از ساير حوزه‌هاي معرفتي قلمداد شده است.
برخي مفسّران شيعي بر اين باورند که عدم صحت سند، سبب انکار و رد حديث نمي‌گردد؛ 10 چه آن‌که سند حديثي به طور قطع صحيح نباشد، اما مضمون و محتواي آن به گونه‌اي باشد که روايات ديگر آن را تصديق نمايد و يا دست‌کم تکذيب نکند. 11 به اعتقاد ايشان، بحث از سند روايات تفسيري، تنها براي رسيدن به قراين صحت متن روايات است. 12
بر اين اساس، مفسّران شيعي همچون علامه طباطبايي تلاش کرده‌اند تا با ذکر نقل‌هاي مختلف از يک متن از منابع متعدد ضعف‌هاي احتمالي موجود در سند احاديث را بر طرف سازند. در اين ميان، گاه نقل روايات يکسان و يا هم‌مضمون از منابع روايي اهل‌سنّت نيز براي اين مقصود مفيد فايده است؛ به عنوان نمونه، علامه طباطبايي روايتي را از الدر المنثور به نقل از ابن مردويه از انس بن مالک و بريده از پيامبر نقل مي‌کند که نقل امين الاسلام طبرسي از آن حديث مرسل بوده و ضعيف تلقي مي‌شود:
و در همان کتاب [الدر المنثور] است که ابن مردويه از انس بن مالک و بريده روايت کرده که گفتند: رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتى آيه (فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْفَعَ( 13 را خواند، مردى برخاست و

1.. سوره بقره، آيه ۲۰۷.

2.. الميزان، ج۲، ص۱۰۰.

3.. همان، ج۱۳، ص۲۸۱.

4.. همان، ص۳۵۸.

5.. همان، ج۱۵، ص۶۹.

6.. همان، ج۱۸، ص۴۶.

7.. همان، ج۲۰، ص۳۸۷ و ۳۹۰.

8.. ر.ك: مناهل العرفان، ج۱، ص۳۴۸.

9.. «مهمل» و «مجهول» از جمله اوصاف راوي است. وصف «مهمل» عبارت است از راوي‌اي که نام وي در کتب رجال ذکر شده، ولي حال رجالي وي از باب مدح و ذم مشخص نشده است. وصف «مجهول» نيز عبارت است از راوي‌اي که نام وي در کتب رجال ذکر نشده است ( أصول الحديث و أحکامه، ص۱۱۸ و ۱۱۹). بايد توجه داشت که اين دو وصف در لسان عالمان متأخر در يک معنا و در ميان قدما متفاوت از يکديگر به کار رفته است.

10.. الميزان، ج۱، ص۲۹۳.

11.. همان، ج۱، ص۴۰۷.

12.. همان، ج۹، ص۲۱۱ و ۲۱۲؛ ج۱۲، ص۱۱۵.

13.. سوره نور، آيه ۳۶.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33541
صفحه از 423
پرینت  ارسال به