127
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

چه بسيار انديشوران شيعي در نقل فضايل و مناقب ائمه علیهم السلام به احاديث و گفته‌هاي مخالفان اعتماد کرده‌اند. ۱ چه فضيلتي بالاتر از اين که مخالفان و دشمنان نيز زبان اعتراف به آن گشوده و در آثار ثبت نمايند، و اين جز بر رفعت مقام و جلالت شأن فرد دلالت ندارد؛ چه آن‌که:
الفضل ما شهدت به الأعداء والحُسن ما شهدت به الضراء نزول آيات متعددي از قرآن کريم درباره امام علی علیه السلام در لسان صحابه مشهور است. عکرمه از ابن عباس نقل کند:
هيچ آيه‌اي از آيات قرآن با عبارت(يا أَيهَا الَّذِينَ آَمَنُوا(نازل نشد، مگر آن‌که علی علیه السلام امير و سرآمد گروه مخاطبان بود. خداوند در مناسبت‌هاي مختلف ياران پيامبر صلی الله علیه و آله را مورد عتاب و سرزنش قرار داد، مگر علی علیه السلام را که جز به خوبي از او ياد نکرد.۲
سعيد بن جبير نيز از ابن عباس نقل کند که به مقدار آياتي که در شأن علی علیه السلام از قرآن نازل شد، درباره کسي ديگر نازل نگشت. ۳ همچنين از همو روايت شده است که بيش از سيصد آيه از آيات قرآن کريم در مدح علی علیه السلام نازل شده است. ۴
نزول پاره‌اي از آيات قرآن کريم درباره امام علی علیه السلام و اهل‌بيت علیهم السلام، به اعتراف منابع روايي اهل‌سنّت، عالمان و مفسّران شيعي را بر آن داشته است تا در کنار نقل روايات شيعي، احاديثي از اين دست را از منابع روايي و تفسيري اهل‌سنّت نيز نقل نمايند.
مفسّران شيعه تلاش بسيار در گردآوري روايات اهل‌سنّت در مناقب اهل‌بيت، بويژه ذيل آياتي که در شأن آن بزرگان امت نازل شده است، از خود نشان داده‌اند.
هر چند مي‌توان اين فايده را در نقل روايات اهل‌سنّت ذيل کارکرد پنجم گنجاند، امّا به سبب اهميت موضوع و گستردگي تلاش مفسّران در ذکر اين دسته احاديث از آن به صورت جداگانه بحث مي‌شود.
حافظ محمد بن سليمان کوفي (از عالمان سده سوم هجري) از دانشمندان شيعي زيديه در کتاب خود مناقب الإمام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب علیه السلام، ضمن اشاره به نزول برخي آيات قرآن کريم در شأن امام علی علیه السلام و اهل‌بيت علیهم السلام، بسياري از روايات اهل‌سنّت را نقل کرده است.
حافظ شمس‌الدين يحيي بن حسن حلي، معروف به ابن بطريق (523- 600ق) در اثر خود خصائص الوحي المبين مجموعه آياتي را که در شأن امام علی علیه السلام و اهل‌بيت علیهم السلام نازل شده است، به همراه احاديث دال بر آن گردآورده است. او در اين مجموعه گرانسنگ تمام روايات را از منابع اهل‌سنّت همچون المناقب ابن حنبل، صحيح البخاري و صحيح مسلم و ديگر صحاح سته اهل‌سنّت نقل کرده است.

1.. نفحات الأزهار، ج۶، ص۲۸۶.

2.. المعجم الکبير، ج۱۱، ص۲۱۰ و ۲۱۱؛ كنز العمال، ج۱۳، ص۱۰۸، ح ۳۶۳۵۳؛‌ تاريخ مدينة دمشق، ج۴۲، ص۳۶۳؛ تفسير العياشي، ج۱، ص۲۸۹، ح ۷؛ تفسير فرات الکوفي، ص۴۸، ح ۴؛ الميزان، ج۵، ص۱۸۸.

3.. شواهد التنزيل، ج۱، ص۵۲؛ البداية والنهاية، ج۷، ص۳۹۵؛ نظير اين روايت از تاريخ مدينة دمشق، ج۴۲، ص۳۶۳.

4.. تاريخ بغداد، ج۶، ص۲۱۹، ح ۳۲۷۵؛ البداية والنهاية، ج۷، ص۳۹۵؛ ينابيع المودة، ج۱، ص۳۷۷، ح ۱۵ و ج۲، ص۴۰۶،‌ح ۷۴؛ السيرة الحلبي، ج۲، ص۴۷۴.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
126

رسول خدا صلی الله علیه و آله در معناى آيه(وُجُوهٌ يوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ . إِلى رَبِّها ناظِرَةٌ(۱فرمود: «به پروردگار خود نظر مى کنند، اما نه با کيفيت و حدّى محدود، و نه صفتى معلوم ».۲
علامه ذيل اين روايت مي‌نويسد:
اين روايت، بيانِ گذشته ما را در تفسير آيه تأييد مى کند که گفتيم منظور از آن، نظر کردن به قلب و رؤيت قلبى است، نه رؤيت حسى و با چشم سر. و اين روايت مضمون برخى از روايات را ـ که از طرق اهل‌سنّت آمده، و از ظاهرش تشبيه خدا به خلق استفاده مى شود ـ تفسير مى کند؛ چون در اين روايت آمده رؤيت خدا رؤيتى است که محدوديت در آن نيست، و رؤيت حسّى بدون محدوديت تصوّر ندارد.۳
افزون بر تأييد آرا و ديدگاه‌هاي شيعه، از تأييد احاديث منقول از طرق شيعه توسط روايات اهل‌سنّت نيز مي‌توان به عنوان کارکرد ديگر مراجعه به منابع روايي اهل تسنّن ياد کرد؛ به عنوان نمونه، علامه طباطبايي، پس از نقل حديثي از ابن عباس از پيامبر صلی الله علیه و آله مبني بر آن‌که «خداى تعالى هيچ آيه اى که در آن (يا أَيهَا الَّذينَ آمَنُوا( باشد، نازل نفرموده، مگر آن‌که على بن ابى‌طالب در رأس آن، و پيشگام آن است»، ۴ مي‌‌نويسد:
اين روايت، احاديث ديگر را ـ که بازگو کننده نزول آيات بسياري در شأن على و يا اهل‌بيت است ـ تأييد مى کند؛ آياتي همچون (کنْتُمْ خَيرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ(،۵ و آيه (لِتَکونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ(۶ و (وَ کونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ(۷ و ۸

6. نقل مناقب اهل‌بيت از طرق اهل‌سنّت

فايده ديگر نقل روايات اهل‌سنّت، دستيابي به احاديث فضايل اهل‌بيت علیهم السلام است. باور برخي عالمان اهل‌سنّت در ساختگي بودن روايات فضايل اهل‌بيت ۹ در منابع شيعي اهميت مراجعه به منابع آنها را دو چندان مي‌سازد. نقل روايات فضايل از طرق اهل‌سنّت نه تنها سستي باور مذکور را نمايان ساخته و اعتبار صدور احاديث شيعي را افزايش مي‌دهد، بلکه خود دليل استواري بر جايگاه رفيع خاندان عصمت و طهارت است.

1.. «در آن روز چهره هايى شاداب اند. و به سوى پروردگار خود مى نگرند.» (سوره قيامت، آيه ۲۲ و ۲۳).

2.. الدر المنثور، ج۶، ص۲۹۰.

3.. الميزان، ج ۲۰، ص۱۱۷.

4.. كنز العمال، ج۱۱، ص۶۰۴، ح ۳۲۹۲۰؛ الدر المنثور، ج۱، ص۱۰۴.

5.. سوره آل عمران، آيه ۱۱۰.

6.. سوره بقره، آيه ‌۱۴۳.

7.. سوره توبه، آيه ۱۱۹.

8.. الميزان، ج۱، ص۲۴۹.

9.. به عنوان نمونه ر.ك: ج۷، ص۳۲۰. به نقل از دراسات في منهاج السنة، ص۲۵۶.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33495
صفحه از 423
پرینت  ارسال به