129
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

که غالب مفسّران شيعي ذيل اين آيات در کنار ذکر احاديث شيعي به نقل روايات اهل‌سنّت نيز همت گمارده‌اند.

7. تبيين جهات معنايي روايات شيعي

يکي ديگر از کارکردهاي مراجعه به منابع روايي اهل‌سنّت و نقل احاديث تفسيري، فهم بهتر روايات شيعي و گاه، تصحيح معناي مستفاد از آنهاست. اين فايده را مي‌توان در سه مرحله پي گرفت: نخست، در مرحله کشف قرينه‌هاي صدور حديث، سپس مرحله کشف قراين فهم متن روايت و دست آخر، در کشف قراين جهت صدور.
در تعريف قرينه، به فراخور موضوع بحث، مي‌توان گفت که قرينه نشانه‌اي است که وجود آن در يک روايت، احتمال صدور آن را تقويت کرده، مسير فهم معناي متن را هموارتر ساخته و مقصود گوينده را از بيان حکم شرعي مشخص مي‌سازد.
درباره اين تعريف يادکرد دو نکته شايسته و بايسته است: نخست، آن‌که تشخيص قرينه بودن يچزي نسبي است و رويکرد انديشوران در آن متفاوت از يکديگر است، و ديگر، آن‌که هر چه قراين بيشتري در يک حديث وجود داشته باشد، احتمال صدور آن تقويت و دستيابي به معناي آن آسان‌تر مي‌گردد؛ چنان كه رسيدن به حکم واقعي و يا غير واقعي نيز آشکارتر مي‌شود.
در يک نگاه کلي، اين قراين به دو گونه قابل تقسيم است: يکي، قراين داخلي و آن ديگري، قراين خارجي. مقصود از قراين داخلي، نشانه‌هايي است که در سند و يا متن خبر حديث وجود دارد و موجب تقويت صدور روايت شده، فهم متن را هموارتر ساخته و جهت صدور ۱ آن را آشکار مي‌سازد. اين قراين، خود به دو دسته سندي و مينت تقسيم مي‌گردد. قراين خارجي را مي‌توان به دو گونه قراين لفظي و غير لفظي تقسيم نمود.

يک. کشف قراين صدوري

فائده ديگر نقل احاديث اهل‌سنّت و دستيابي به روايات مشترک و هم‌مضمون، کشف قراين صدور حديث شيعي است. افزايش اطمينان به صدور يک متن از امام معصوم از راه‌هاي مختلفي قابل پيگيري است. تواتر، شهرت نقل و کشف روايات هم‌معنا اطمينان به صدور حديث را دو چندان مي‌سازد. نقل يک واقعه يا معناي مشترک در روايات شيعه و اهل‌سنّت با اندکي اختلاف در خصوصيات آن، خود قرينه‌اي در صدور حديث از امام معصوم است.

1.. شيخ انصاري در بحث از مرجحات، به مرجحات حديث پرداخته و آن را سه گونه دانسته است: نخست، ترجيح روايت از حيث صدور و آن، بدان معناست که با توجه به آن مرجحات، احتمال صدور يک روايت قوي‌تر از روايت ديگر باشد. گاه، ممکن است مرجحات از باب جهت صدور باشد. توضيح مطلب، آن‌که گاه صدور حديث در جهت بيان حکم واقعي است و گاه غير آن، به دليل مصالح مختلف همچون تقيه. نوع ديگر مرجحات، از حيث مضمون و متن روايت است؛ بدين معنا که مضمون يک روايت به نسبت حديث ديگر به واقع نزديک‌تر باشد ( فرائد الأصول، ج۴، ص۱۱۳).


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
128

حافظ رجب بُرسي (زنده در 813ق) نيز در کتاب خمس‌ مائة آية نزلت في فضل علی علیه السلام در مواردي از روايات اهل‌سنّت استفاده کرده است. از ميان انديشوران معاصر نيز مي‌توان از آثاري همچون آيات الولاية در فضائل اميرالمؤمنين علی علیه السلام، تأليف سيد کاظم ارفع، آيات ولايت در قرآن نگاشته آية الله مکارم شيرازي، علي في القرآن اثر سيد صادق شيرازي و همچنين نصوص القرآن في أمناء الرحمن تأليف سيد قاسم هجر ياد کرد که روايات متعددي به نقل از منابع اهل‌سنّت در آنها قابل مشاهده است.
شايسته ذکر است که مفسّران شيعي، ذيل تمام آياتي که در رواياتْ نزول آنها درباره اهل‌بيت علیهم السلام اشاره شده است، به نقل احاديث اهل‌سنّت پرداخته‌اند. در اينجا تنها به ذکر چند نمونه از روايات نقل شده از طرق اهل‌سنّت در تفاسير شيعه اکتفا مي‌کنيم. علامه طباطبايي نزول آيات 19 الي 22 سوره مبارکه الرحمن را در شأن اهل‌بيت از رويات اهل‌سنّت استفاده مي‌کند:
و در الدر المنثور است که: ابن مردويه از ابن عباس نقل کرده است که در تفسير آيه(مَرَجَ الْبَحْرَينِ يلْتَقِيانِ(گفته: منظور از دو دريا على و فاطمه است، و منظور از برزخ و حايل ميان آن دو رسول خدا صلی الله علیه و آله است، و در تفسير آيه(يخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ(گفته است: منظور از لؤلؤ و مرجان حسن و حسين است.۱
علامه در ادامه مي‌نويسد که نظير اين حديث را الدر المنثور از ابن مردويه از انس بن مالک و نيز صاحب مجمع البيان از سلمان فارسى و سعيد بن جبير و سفيان ثورى روايت کرده اند.
نزول آيات تبليغ، ۲ اکمال، ۳ ولايت، ۴ أولي‌الأمر، ۵ صادقين، ۶ تطهير، ۷ مودّت، ۸ مباهله، ۹ ليلة المبيت ۱۰ و إنذار ۱۱ و همچنين آيات سوره مبارکه دهر ۱۲ در شأن اهل‌بيت علیهم السلام مشهور ميان روايات است

1.. الميزان، ج۱۹، ص۱۰۳؛ براي موارد ديگر ر.ك: همان، ج۳، ص۲۱۴ و ۲۱۵؛ ج۴، ص۲۴، ۳۸۴.

2.. سوره مائده، آيه ۶۷. به عنوان نمونه ر.ک: مجمع البيان، ج۳، ص۳۴۴؛ تفسير الصافي، ج۲، ص۵۱ و ۵۲؛ الميزان، ج۵، ص۱۹۲- ۲۰۱؛ من وحي القرآن، ج۸، ص۲۶۰ ـ ۲۶۳؛ روض الجنان، ج۷، ص۶۲- ۷۵.

3.. سوره مائده، آيه ۳. به عنوان نمونه ر.ك: البرهان، ج۲، ص۲۴۳ و ۲۴۴، ح ۲۹۱۹- ۲۹۲۲ و ص۳۳۹؛ الميزان، ج۵، ص۱۹۲- ۲۰۱؛ من وحي القرآن، ج۸، ص۴۶ و ۴۷.

4.. سوره مائده، آيه ۵۵. به عنوان نمونه ر.ك: التبيان، ج۳، ص۵۵۸ و ۵۵۹؛ مجمع البيان، ج۳، ص۳۲۵؛، البرهان، ج۲، ص۳۲۴- ۳۲۶؛ من وحي القرآن، ج ۸، ص۲۲۷ و ۲۲۸؛ الميزان، ج۵، ص۲۹۰ و ج۶، ص۲۱- ۲۵.

5.. سوره نساء، آيه ۵۹. به عنوان نمونه ر.ك: روض الجنان، ج۵، ص۴۰۸ و ۴۰۹؛ التبيان، ج۳، ص۲۳۶؛ الميزان، ج۴، ص۳۸۸- ۳۹۳.

6.. سوره توبه، آيه ۱۱۹. به عنوان نمونه ر.ك: البرهان، ج۲، ص۸۶۵؛ الميزان، ج۹، ص۴۰۸.

7.. سوره احزاب، آيه ۳۳. به عنوان نمونه ر.ك: التبيان، ج ۸، ص۳۳۹؛ آلاء الرحمن، ج۱، ص۱۸۸؛ البرهان، ج۴، ص۴۵۲ و ۴۶۱- ۴۷۰؛ الميزان، ج۱۶، ص۳۱۶- ۳۱۹.

8.. سوره شوري، آيه ۲۳. به عنوان نمونه ر.ك: البرهان، ج ۴، ص۸۲۳ و ۸۲۴؛ من هدي القرآن، ج ۱۲، ص۳۳۱- ۳۳۳؛ الميزان، ج۱۸، ص۴۶، ۵۱ و ۵۲.

9.. سوره آل عمران، آيه ۶۱. به عنوان نمونه ر.ك: البرهان، ج ۱، ص۶۳۱ و ۶۳۲ و ۶۳۷- ۶۳۹؛ الميزان، ج۳، ص۲۳۲- ۲۳۵.

10.. سوره بقره، آيه ۲۰۷. به عنوان نمونه ر.ك: البرهان، ج۱، ص۴۴۴؛ الميزان، ج۲، ص۹۹ و ۱۰۰.

11.. سوره رعد، آيه ۷. به عنوان نمونه ر.ك: التبيان، ج ۶، ص۲۲۳؛ مجمع البيان، ج ۶، ص۴۲۷ و ۴۲۸؛ البرهان، ج ۳، ص۲۳۲ و ۲۳۳؛ آلاء الرحمن، ج۱، ص۲۷؛ الميزان، ج۱۱، ص۳۲۸.

12.. البرهان، ج ۵، ص۵۴۶ و ۵۴۷؛ الميزان، ج۲۰، ص۱۳۵.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33482
صفحه از 423
پرینت  ارسال به