137
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

نگاهي به روايات نقل شده در منابع اهل‌سنّت درباره (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ( فضاي بهتري را براي فهم حديث امام صادق علیه السلام فراهم مي‌سازد.
در روايتي ديگر آمده است که فضل بن أبي‌قرة نزد امام صادق علیه السلام حاضر شده، از آن حضرت درباره گفته اهل‌سنّت ـ که «إنّ کسب المعلم سحت» ـ پرسش کرد. امام علیه السلام در پاسخ به او فرمود:
کذب أعداء اللّه، إنّما أرادوا أن لا يعلّموا أولادهم القرآن، لو أن المعلّم أعطاه رجل دية ولده لکان للمعلّم مباحاً.۱
سيوطي در توصيف جايگاه شهداي احد در بهشت، به نقل از منابع متعددي، از ابن عباس، از پيامبر صلی الله علیه و آله آورده است:
هنگامي که برادران شما در جنگ احد کشته شدند، خداى تعالى ارواحشان را در شکم مرغانى سبز رنگ قرار داد تا به لب نهرهاى بهشت پرواز کردند و از ميوه هاى آن خوردند و در چراغ‌هاي طلايى آويزان در سايه عرش منزل گزيدند.
چون آنها لذت خوردني‌ها و نوشيدني‌ها را چشيده و زيبايى جايگاه خود را ديدند، گفتند: اى کاش برادران ايمانى ما مى دانستند که خدا با ما چه کرد! (و در عبارتى ديگر آمده است که گفتند: ما زنده هستيم و در بهشتيم) روزى مى خوريم، که اگر از وضع ما خبردار مى شدند، ديگر در کار جهاد بى رغبتى نمى کردند و از جنگ کردن سر بر نمى تافتند. خداى تعالى به ايشان فرمود: «اگر شما نمى توانيد بازماندگان خود را از وضع خود خبردار کنيد، من به جاى شما ايشان را آگاه مي‌سازم». و به همين منظور اين آيات را نازل فرمود:(وَ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا...(.۲و۳

علامه طباطبايي، پس از نقل اين حديث، مي‌نويسد که محدثان روايات فراواني در اين معنا از ابوسعيد خدرى، عبدالله بن مسعود، ابوالعاليه، ابن عباس و ديگران روايت کرده اند که در بعضى از اين روايات، همچون نقل ابوالعاليه، آمده است: «به صورت مرغانى سبز رنگ در آمدند»، و در بعضى ديگر، مانند روايت ابوسعيد، آمده: «در مرغانى سبز رنگ»، و در بعضى ديگر، مانند روايت ابن مسعود، آمده: «مانند مرغ سبز رنگ»، ولى معانى الفاظ به هم نزديک است. علامه ادامه مي‌دهد که در احاديثي نقل شده است که اين روايات بر ائمه علیهم السلام عرضه گرديد، اما ائمه آنها را صحيح ندانسته و صدور آن را از پيامبر صلی الله علیه و آله منکر شدند؛ چنان كه در برخي روايات ديگر آمده است که مردم سخن آن حضرت( را تأويل نموده‌اند. ۴

1.. الكافي، ج۵، ص۱۲۱، ح۲؛ البرهان، ج۲، ص۳۰۴؛ تفسير الصراط المستقيم ، ج ۵، ص۴۷۸؛ تفسير القرآن الکريم، ج۵، ص۵۵۵.

2.. سوره آل عمران، آيه ۱۶۹.

3.. الدر المنثور، ج۲، ص۹۵.

4.. الميزان، ج۴، ص۷۱ و ۷۲.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
136

الدر المنثور در سبب نزول اين آيه که علامه طباطبايي نيز آن را نقل کرده است، معناي روايات شيعي را آشکارتر مي‌سازد. سيوطي در اين باره از ابن عباس نقل مي‌کند که چند تن از صحابه، پس از امر به انفاق در راه خدا، نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده، عرضه داشتند که ما نمي‌دانيم اين نفقه اى که مأمور شده ايم از اموالمان در راه خدا بدهيم يچست؟ ما بايد چه يچزي انفاق نماييم؟ خداى تعالى اين آيه را نازل کرد: (وَ يسْئَلُونَک ما ذا ينْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ( . پيش از نزول اين آيه، برخي از مسلمانان تا بدان حد انفاق مى کردند که حتى مختصرى که صدقه دهند و مالى که غذايى براى خود فراهم کنند، برايشان نمى ماند. ۱
با توجه به نقل سيوطي، مي‌توان روايات شيعي را ـ که حد انفاق را اعتدال و ميانه دانسته‌اند ـ بيش از گذشته درک کرد. در اين احاديث، مورد خاصي براي انفاق تعيين نشده، بلکه سخن از گستره و کيفيت آن است که سطح انفاق بايد آن گونه باشد که در توان فرد بوده، نه کم و نه زياد باشد.
دانسته است که برخي احاديث روايت شده از ائمه علیهم السلام در تخطئه، نقد و گاه ردّ منقولات و باورهاي عامه مسلمانان عصر خود، يعني اهل‌سنّت، است. بي‌ترديد، جستجو براي يافتن اين قبيل روايات و باورهاي مستند به احاديث اهل‌سنّت، مسير فهم بهتر و درک عميق‌تر احاديث ائمه طاهرين علیهم السلام را هموار مي‌سازد.
به عنوان نمونه، در تفسير العياشي آمده است که از يکى از دو امام باقر و يا صادق علیه السلام سؤال شد که چگونه خداوند متعال حضرت آدم علیه السلام را به فراموشى مؤاخذه کرد؛ حال آن‌که فراموشى گناه انگاشته نمي‌شود؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمود:
آدم فراموش نکرد، و چگونه فراموش کرد، در حالي که ابليس او را متذکّر شده و گفت: پروردگارتان شما را از اين درخت نهى نکرده، مگر براى اين‌که دو فرشته و جاودان در بهشت نشويد؟۲
علامه طباطبايي، پس از نقل حديث فوق مي‌نويسد:
سؤال راوي از امام علیه السلام مطابق با ديدگاه کسى است که نسيان در آيه را به معناى حقيقي آن مي‌داند.
ايشان، در ادامه، با نقل حديثي از الدر المنثور نشان مي‌دهد که در روايتي ديدگاه مذکور از ابن عباس نقل شده است. ۳
به عنوان نمونه، از امام صادق علیه السلام روايتي نقل شده است که آن حضرت فقيهاني را که گفتنِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ( را بدعت قلمداد مي‌نمودند، لعن نموده است:
اين مردم را چه مي‌شود؟ خدا آنان را بکشد! به بزرگ‌ترين آيه از آيات خدا پرداخته و پنداشتند که گفتن آن آيه بدعت است.۴

1.. الدر المنثور، ج۱، ص۲۵۳؛ الميزان، ج۲، ص۲۰۰ و ۲۰۱.

2.. تفسير العياشي، ج۲، ص۹، ح ۹.

3.. الميزان، ج۱۴، ص۲۲۷ و ۲۲۸. براي روايت ابن عباس ر.ك: الدر المنثور، ج۴، ص۳۰۹.

4.. مجمع البيان، ج۱، ص۵۰؛ البرهان، ج۱، ص۹۹، ح ۲۴۷؛ تفسير الصافي، ج۱، ص۸۲؛ الميزان، ج۱، ص۲۲. سيد عبدالأعلي موسوي سبزواري اين حديث را از امام رضا علیه السلام نقل کرده است (مواهب الرحمن، ج۱، ص۲۰).

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33364
صفحه از 423
پرینت  ارسال به