145
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

قرآن‌پژوهان شيعه و اهل‌سنّت بر اين باورند که تفسير قرآن با روايات أشکال گوناگوني دارد که از آن جمله مي‌توان به تبيين مجملات، توضيح مشکلات، تخصيص عمومات، تقييد مطلقات و تأويل متشابهات اشاره کرد. ۱ در مَثَل، مي‌توان از بسياري از احکام شرعي همچون نماز، روزه، حج و موارد ديگر ياد کرد که در قرآن به صورت مجمل طرح گرديده و تفصيل آن بر عهده سنت نهاده شده است. علامه طباطبايي نيز ضرورت تبيين آيات قرآن از طريق احاديث را مورد تأکيد قرار داده و آن را در سه حوزه احکام عبادي، قصص قرآن و جزئيات معاد لازم و ضروري برمي‌شمارد. ۲
نمونه‌اي که در اين خصوص مي‌توان به آن اشاره کرد، آن‌که در کيفيت و چگونگي اقامه نماز از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل است که: «صلّوا کما رأيتموني أصلّي ».۳ در واقع، مي‌توان گفت که اين سخن تفسير عبارت مجمل قرآني (وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ(۴ است. صاحب تفسير الصراط المستقيم در کفايت استعاذه در رکعت نخست نماز به سيره پيامبر صلی الله علیه و آله اشاره کرده و به روايات نبوي فوق و «خذوا عنّي مناسککم » ۵ استدلال نموده است. ۶ صاحبان تفسيرهاي کنز العرفان و منهج الصادقين نيز در وجوب قرائت سوره، پس از حمد به سيره پيامبر صلی الله علیه و آله استناد جسته و روايت «صلّوا کما رأيتموني أصلّي » را نقل کرده‌اند. ۷ فاضل مقداد حکم وجوب جمع ميان صلوات بر پيامبر و خاندان آن حضرت در صلوات تشهد نماز را از روايت فوق و حديثي ديگر بيان نموده است. ۸
نمونه ديگر، سخن علامه طباطبايي ذيل آيه 101 سوره مبارکه نساء است. ايشان در اين باره مي‌نويسد که اين آيه درباره نماز خوف و نماز قصر در سفر به صورت هم‌زمان نازل شده است:
ابتداي تشريع نماز شکسته به سبب ترس مسلمانان از فتنه دشمن بوده است و اين منافاتي ندارد که پس از آن، حکم نماز شکسته در تمامي سفرهاي شرعي حتي در غير موارد خوف عموميت پيدا کند. در حقيقت، بخشي از حکم نماز شکسته در قرآن بيان شده، اما سنت عموميت آن را در سفر پيدا مي‌کند.۹
علامه، در ادامه، در «بحث روايي» احاديث متعددي را به نقل از شيعه و اهل‌سنّت نقل مي‌کند که وجوب نماز قصر در سفرهاي معمولي از آن روايات به دست مي‌آيد؛ به عنوان نمونه، روايتي را از الدر

1.. التفسير و المفسرون، ج۱، ص۵۵؛ أصول التفسير و قواعده، ص۱۲۵- ۱۳۰.

2.. ر.ك: الميزان، ج۳، ص۸۴.

3.. صحيح البخاري، ج۱، ص۱۵۵ و ج۷، ص۷۷ و ج۸، ص۱۳۳؛ سنن الدارمي، ج۱، ص۲۸۶؛ السنن الکبري، ج۲، ص۳۴۵.

4.. سوره بقره، آيه ۴۳.

5.. السنن الکبري، ج۵، ص۱۲۵؛ فتح الباري، ج۱، ص۴۱۹ و ج۳، ص۳۸۸؛ شرح مسلم، ج۹، ص۲۱.

6.. تفسير الصراط المستقيم، ج ۳، ص۴۵ و ۴۶. و نيز ر.ك: حلي، منتهي المطلب في تحقيق المذهب، ج۱، ص۲۷۰؛ رياض المسائل، ج۳، ص۴۰۶.

7.. كنز العرفان، ج۱، ص۱۲۳و ۱۲۴؛ منهج الصادقين في إلزام المخالفين، ج۱۰، ص۵۶ و ۵۷.

8.. كنز العرفان، ج۱، ص۱۴۱.

9.. الميزان، ج۵، ص۶۱.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
144

سرزمينى مرگش فرا مى رسد، تنها خداست که مى داند مرگ هر کسى در کجا واقع مى شود؛ 5. کسى نمى داند چه وقت قيامت بر پا مى گردد، مگر خداى تبارک و تعالى. 1
علامه طباطبايي، پس از نقل روايت فوق، مي‌نويسد که با فرض صحت روايت، نبايد پنداشت که مفاد آن با عموم آيه منافات دارد؛ زيرا مسلّم است که عدد مفهوم ندارد و اگر کسى بگويد فلان مقدار پول دارم، دليل بر اين نيست که بيشتر ندارد. اين پنج موردي که در حديث از آن ياد شده است، همگي به يک معنا بازمي‌گردد و آن عبارت است از علم به حوادث قبل از اين‌که حادث شوند، و آشکار است که حوادث تنها همين پنج امر مذکور در روايات نيست، بلکه خود آيه دلالت بر مصاديق ديگرى نيز دارد. 2
نمونه ديگر، حديثي است که سيوطي در الدر المنثور از ابي بن کعب نقل مي‌کند:
نسايى و عبداللَّه بن احمد در کتاب زوائد المسند، و ابن‌جرير و ابن منذر و ابن ابى‌حاتم و ابن مردويه و بيهقى در کتاب شعب الإيمان، از ابى بن کعب، از رسول خدا صلی الله علیه و آله در تفسير عبارت (وَ ذَکرْهُمْ بِأَيامِ اللَّـهِ( 3 نقل کرده اند که فرمود: يعنى نعمت هاى خدا. 4
علامه طباطبايي، پس از اشاره به بيان برخي مصاديق، مي‌نويسد که نظير اين روايت را طبرسى و عياشى از امام صادق علیه السلام روايت کرده اند. 5 نمونه ديگر، رواياتي است که علامه طباطبايي از الدر المنثور ذيل آيه (قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِيکمْ ناراً( 6 نقل مي‌کند. در حديثي آمده است که پيامبر صلی الله علیه و آله آيه فوق را تلاوت کرد. مردمي که در آنجا بودند، از آن حضرت چگونگي نگهداري زن و فرزندان از آتش را جويا شدند. پيامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ به ايشان فرمود که بدان‌چه خدا دوست مى دارد، امرشان کنيد و از آنچه خدا کراهت دارد، نهى کنيد. سيوطي در حديث ديگري از امام علی علیه السلام در تفسير اين آيه نقل مي‌کند که خود و زن و بچه خود را تعليم خير دهيد، و آنان را ادب نماييد. 7 بي‌گمان، بايد گفت که در دو حديث مذکور مصاديقي از ايمني خانواده از عذاب آتش بيان شده است.
بيان مصاديق فقرات آيه مباهله، 8 برتري و فضيلت پيامبر صلی الله علیه و آله بر ساير پيامبران الهي، 9 مصاديق امر الهي بر صبر در آيه 200 سوره مبارکه آل‌عمران، 10 مصاديق گناهان کبيره در قرآن کريم 11 و يادکرد مصاديق قاعده استدراج 12 با استفاده از روايات اهل‌سنّت نمونه‌هاي ديگر از اين دست است. 13

1.. ر.ك: الدر المنثور، ج۳، ص۱۵.

2.. الميزان، ج ۷، ص۱۴۸.

3.. سوره إبراهيم، آيه ۵.

4.. ر.ك: الدر المنثور، ج۴، ص۷۰.

5.. الميزان، ج ۱۲، ص۱۹.

6.. «خودتان و کسانتان را از آتش حفظ کنيد» (سوره تحريم، آيه۶).

7.. الميزان، ج۱۹، ص۳۴۱. اين دو روايت را در الدر المنثور ر.ك: ج۶، ص۲۴۴.

8.. همان، ج۳، ص۲۳۳- ۲۳۵.

9.. همان، ص۳۸۱.

10.. همان، ج۴، ص۱۳۳.

11.. همان، ص۳۲۲.

12.. همان، ج۷، ص۱۰۸.

13.. موارد ديگر ر.ك: آلاء الرحمن، ج ۱، ص۳۱۶، ۳۵۵، ۳۸۳؛ الميزان، ج۲، ص۳۸۰؛ ج۹، ص۱۳۰ و ۱۳۱؛ ج۱۱، ص۳۶۷؛ ج۱۲، ص۲۲۲ و ۲۲۳؛ ج۱۴، ص۱۱۴، ۱۶۱؛ ج۱۵، ص۱۴۲؛ ج۱۶، ص۳۷۸؛ ج۱۸، ص۳۸۳؛ ج۱۹، ص۱۲۹؛ ج۲۰، ص۱۹۴.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33153
صفحه از 423
پرینت  ارسال به