191
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

عبادت و زهد، داراي كتاب‌هاي ارزشمند، بي‌نياز از ذکر در علم، فضل، زهد، عبادت، ثقه، فقه، جلالت و ورع.
وي شيخ اجازة علامة حلي بود. علامة حلي، در اجازه‌اي که به بني زهره داده و به اجازة کبيره مشهور است، از اجازه احمد و علي بن طاووس به خود ياد کرده و از آن دو با عنوان سيد کبير سعيد ياد کرده است. ۱ شهيد ثاني (م 962ق) نيز، در اجازه به شيخ شمس الدين أبي جعفر محمد بن شيخ تاج الدين أبي محمد عبد علي بن نجدة، ۲ به اسناد اجازة مشايخ خود تا علي بن طاووس و احمد اشاره کرده است. علامه محمد باقر مجلسي صورت اين اجازه را در بحارالانوار آورده است. ۳
در اشاره به فرهيختگي و وارستگي ابن طاووس مي‌توان اوصاف زير را از بزرگان و اعيان اماميه ذکر کرد: صاحب کرامات و مقامات در كلام علامة حلي ۴ ، شهيد ثاني ۵ ، محمد امين استرابادي ۶ و ميرزا حسين نوري. ۷ دو عالم اخير اين مقام را براي ابن طاووس، از برخي عبارات او در کتاب المواسعة و المضايقة، ۸ الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان (ص128)، مهج الدعوات (ص296) و کشف المحجة (ص151) برداشت کرده‌اند. علامة حلي، چنان که ميرزا حسين نوري از مبحث استخارة کتاب منهاج الصلاح او نقل کرده، از ابن طاووس به سيد سند و سعيد و عابدترين فرد دوران خود ياد نموده است. ۹ ديگر اوصافي که پيش از اين اشاره شد، به قرار زير است: از بزرگان اماميه و ثقات آن، جليل القدر، عظيم المنزلة، كثير الحفظ، نقي الكلام، بي‌نياز از بيان در عبادت و زهد و داراي كتاب‌هاي نيکو، در كلام تفرشي ۱۰ ، بي‌نياز از تعريف در علم و فضل و زهد و عبادت و وثاقت و فقه و جلالت و ورع، در عبارت شيخ حر عاملي ۱۱ ، سيد جليل و عالم نبيل در كلام علامه محمد باقر مجلسي ۱۲ و علامة حلي، سيد ثقه و جليل، در كلام بحرالعلوم ۱۳ و شهرت جلالت قدر و اتقان و تثبت او در همة منقولاتش در نظر معاصران او و متأخران. ۱۴

1.. بحارالانوار، ج۱۰۴، ص‌۶۳ ـ ۶۴.

2.. الذريعة، ج‌۱ ص‌۲۴۷؛ فوائد الرضوية، ص‌۵۵۰.

3.. بحار الأنوار، ج‌۱۰۴، ص‌۱۹۶.

4.. همان، ج۱۰۴، ص۶۴.

5.. همان، ج۱۰۴، ص۲۰۸.

6.. الفوائد المدنية، ص۷۹.

7.. خاتمة المستدرک، ج۲، ص۴۴۸.

8.. خاتمة المستدرک، ج۲، ص۴۴۶.

9.. نقد الرجال، ج‌۳، ص‌۳۰۳ ـ ۳۰۴.

10.. معجم رجال الحديث، ج‌۱۳، ص۲۰۲ ـ ۲۰۳.

11.. بحار الأنوار، ج‌۱۰۷، ص‌۳۳ ـ ۳۴.

12.. الفوائد الرجالية، ج‌۲، ص‌۴۳؛ ج‌۳، ص‌۲۷۷ و ج‌۳، ص‌۲۹۹.

13.. خاتمة المستدرک، ج‌۱، ص‌۳۲۳.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
190

تحرير در آمده است؛ از جملة اين جوانب، ميزان اعتبار دعاهايي است كه وي ذکر كرده است. در اين باره بحث مستقل و فراگيري انجام نشده؛ اگر چه به عنوان ايراد بر ابن طاووس و در پاسخ به آن، بحث‌هاي پراكنده و گزينشي صورت گرفته است. پيداست که تفاوت احاديث دعايي، زيارتي و فضايل، با احاديث فقهي، اين است که احاديث دعايي در بردارندة زبان درخواست و تقاضا و ديگر آداب و شرايطي است که مي‌تواند در استجابت دعا دخالت داشته باشد. از رهگذر اين آگاهي، مي‌توان با خدا ارتباط پيدا کرد؛ اگر چه اين ارتباط الزامي نيست، اما احکام جنبة تکليفي و الزامي مي‌تواند داشته باشد. گويا لحاظ اين تفاوت است که در دانش نقد حديث، توجه و عنايت اصلي به احاديث احکام معطوف شده است.

جايگاه ابن‌طاووس و آثار او

ابن طاووس چندين کتاب در موضوع دعا تأليف کرده است. اين کتاب‌ها عبارت‌اند از: اقبال الاعمال، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، جمال الاسبوع، الدروع الواقية من الاخطار، فلاح السائل و نجاح المسائل، المجتبي من الدعاء المجتبي، مهج الدعوات و منهج العنايات، الاسرار المودعة في ساعات الليل و النهار، زهرة الربيع، المضمار، التمام لمهمات شهر الصيام، المنتقي في العوذ و الرقي، الفرج بعد الشدة، المنامات الصادقات و البشارات بقضاء الحاجات. ۱
ارزيابي آثار دعايي ابن طاووس، از نگاه او، ايجاب مي‌کند که جايگاه ابن طاووس در دانش‌هاي مرتبط با اين موضوع، بويژه کتاب شناسي، رجال شناسي و جرح و تعديل و نيز وارستگي او شناخته شود. همچنين، لازم است انتساب آثار دعايي به وي مورد بررسي قرار گيرد. از اين رو، به عنوان مقدمة لازم بحث، ابتدا به جايگاه علمي و عملي ابن طاووس و انتساب آثار دعايي به او پرداخته مي‌شود و پس از آن، از ديدگاه وي درباره جايگاه دعاهايي که ذکر کرده، سخن به ميان مي‌آيد.
ابن طاووس در شمار معدود رجال سرشناس اماميه است که به فرهيختگي و وارستگي شهره است و مهم‌تر از آن، گويي در مصادر رجالي و حديثي بر اتصاف وي به اين ويژگي‌ها اتفاق نظر وجود دارد. درباره او الفاظ و عبارات گوناگوني ـ که همگي بر فرزانگي و وارستگي او دلالت دارند ـ به کار رفته است. شهيد ثاني ـ که در دانش حديث شهره بوده و کتاب او در اين باره معروف و مرجع است ـ الفاظ زير را، در مقام تعديل، ذکر کرده است: عدل، ثقه، حجت، صحيح الحديث، متقن، ثبت، حافظ، صدوق، يحتج بحديثه، جليل، صالح الحديث، مشكور، خير، فاضل، ممدوح، زاهد، عالم، مسكون الي روايته، شيخ اجازه، کبير، عابد، اهل ورع و صاحب کرامات، نقابت علوي و... . ۲
همچنين، درباره علي بن طاووس، در منابع رجالي و حديثي، به گونه‌هاي مستقيم و غير مستقيم، اين تعابير به کار رفته است: شيخ اجازه، ثقه، زاهد، عابد، جليل، كبير، ورع، صاحب كرامات و مقامات، از برجستگان و بزرگان اماميه، جليل القدر، عظيم المنزله، كثير الحفظ، نقي الكلام، زبانزد عام و خاص در

1.. الامان من الاخطار، ص۹۱.

2.. الرعاية في علم الدراية، ص‌۱۲۰ـ ۱۲۳.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 36205
صفحه از 423
پرینت  ارسال به