195
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

در همين باره نيز کتاب‌شناسي ابن طاووس و استناد به آن در ميان متأخران شايان توجه است. از جمله، ميرزا حسين نوري در خاتمة المستدرك (ج1، ص386) درباره مؤلف کتاب كنوز النجاح آورده است که اين کتاب تأليف شيخ شهيد أمين الاسلام أبي علي فضل بن حسن بن فضل طبرسي، عالم و مفسر جليل، صاحب مجمع البيان است. از اين کتاب، با انتساب آن به طبرسي، علي بن طاووس در جمال الأسبوع (ص176)، مهج الدعوات (ص 249) و الأمان من الاخطار نقل کرده است.
در انتساب کتاب مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة به أبي عبد الله الصادق( آورده است که بر اين انتساب گروهي از علماي اعلام تصريح کرده‌اند. نخستين آنها علي بن طاووس در فصل هفتم از باب ششم كتاب أمان الاخطار است. ۱

انتساب كتاب‌ها به مؤلف

انتساب كتاب‌هاي دعايي به ابن طاووس معروف، بلکه مسلم و قطعي است. اين انتساب از دو طرق آشکار است: يكي، از طريق مؤلف که او خود از آثارش نام برده و به آنها ارجاع داده است. و طريق دوم، گواهي كتاب شناسان، بويژه آنان كه نزديك به عهد و عصر مؤلف زندگي کرده‌اند. ابن طاووس در تأليفات خود به آثار نوشتاري‌اش کم و بيش، اشاره کرده و ارجاع داده است. اين شيوه در آن سده و حتي سده‌هاي پيش از آن متعارف بوده است. از فوايد اين شيوه، آن است که ترتيب تاريخي آثار و انتساب آثار مؤلف را به وي روشن مي‌سازد؛ چيزي که در مورد پيشينيان مهم و جدي است؛ چه به دلايل مختلف، از جمله نبود چاپخانه و تکثير گسترده نسخه‌ها و تکيه بر استنساخ و نبود اطلاع‌رساني زياد و گسترده در ميان اهل علم و قلم، انتساب برخي تأليفات به مؤلفان آنها روشن نيست. ابن طاووس، افزون بر ذکر آثار ـ که با عنوان کامل و گاه ناقص است ـ به موضوع، تاريخ شروع تأليف و پايان و گاه، مکان و چگونگي تأليف اشاره کرده است. ذکر شروع و پايان و مکان تأليف نيز شايان توجه است. براي نمونه، شروع کتاب اقبال الاعمال روز دوشنبه سيزدهم جمادي الاولي سال 655 در کربلا ۲ و پايان کتاب الامان من الاخطار در روز چهارشنبه چهاردهم ربيع الاول سال 632 در حلة سيفيه است. ۳
ابن طاووس، در برخي آثارش، کيفيت تأليف را متذکر شده، به رسم اهل تأليف ـ که مطالب را در اوراق چرک نويس فراهم آورده و آن‌گاه پاک نويس مي‌کردند ـ عمل نکرده است. او نويسنده يا ناسخي داشته که مطالب را مي‌نگاشته است. مطالب کتاب‌هاي ابن طاووس، به گفته وي، در دو دسته قرار

1.. الأمان، ص‌۹۱ ـ ۹۲؛ خاتمة المستدرك، ج‌۱، ص‌‌۱۹۴.

2.. اقبال الاعمال، ج۳، ص‌۳۷۰.

3.. الملاحم و الفتن، ص۴۰؛ الامان من الاخطار، ص۱۹۸.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
194

نعمت الله جزايري (م1112ق) در قصص الانبياء و ميرزا حسين نوري (م1320ق) در مستدرك وسائل الشيعة از آثار ابن طاووس نقل كرده‌اند. نقل‌ها بدين شرح است:
ـ از اقبال الاعمال، کفعمي در کتاب المصباح و البلد الامين ۱ ، شيخ حر در وسائل الشيعة ۲ ، محمد باقر مجلسي در بحار الانوار ۳ و ميرزا حسين نوري در مستدرك وسائل الشيعة؛ ۴
ـ از الامان من الاخطار، محمد باقر مجلسي در بحار الانوار؛ ۵
ـ از جمال الاسبوع، كفعمي در المصباح و البلد الامين ۶ ، شيخ حر عاملي در وسائل الشيعة، محمد باقر مجلسي در بحار الانوار ۷ و ميرزا حسين نوري در مستدرك وسائل الشيعة؛ ۸
ـ از الدروع الواقية، كفعمي در المصباح ۹ ، محمد باقر مجلسي در بحار الانوار ۱۰ ، شيخ حر عاملي در وسائل الشيعة ۱۱ و ميرزا حسين نوري در مستدرك وسائل الشيعة؛ ۱۲
ـ از فلاح السائل، محمد باقر مجلسي ۱۳ و ميرزا حسين نوري؛ ۱۴
ـ از المجتبي، کفعمي ۱۵ و ميرزا حسين نوري؛ ۱۶
ـ از محاسبة النفس، کفعمي ۱۷ ، شيخ حر عاملي ۱۸ ، محمد باقر مجلسي ۱۹ و ميرزا حسين نوري؛ ۲۰
ـ از مهج الدعوات، كفعمي ۲۱ ، شيخ حر عاملي ۲۲ ، محمد باقر مجلسي ۲۳ ، سيد نعمت الله جزائري ۲۴ و ميرزا حسين نوري. ۲۵

1.. المصباح، ص۱۶۵، ص‌۶۰۷، ص‌۶۱۸، ص‌۶۴۲...؛ البلد الامين، ص‌۴۷۸، ص‌۲۱۷، ص‌۲۰۵، ص‌۲۲۳، ص۴۸۰ و ص۴۷۵.

2.. وسائل الشيعة، ج‌۱، ص۱۵۰؛ ج‌۲، ص۱۳۸؛ ج‌۵، ص۲۸۶؛ ج‌۶، ص۱۵۱....

3.. بحار الانوار، ج‌۳۵، ص۲۸۷؛ ج‌۳۵، ص۲۹؛ ج‌۳۵، ص‌۳۱۸؛ ج۴۶، ص‌۱۰۵؛ ج۴۷، ص‌ ۵۸؛ ج۵۸، ص‌۳۱۸؛ ج۷۶، ص‌ ۱۴۴.

4.. مستدرك وسائل الشيعة، ج۱، ص‌۴۷۰؛ ج۷، ص۴۳۷؛ ج۷، ص‌۴۳۷؛ ج۶، ص‌۳۹۶؛ ج۲، ص۲۱۱....

5.. بحار الانوار، ج۶۱، ص‌۲۶۱؛ ج۷۳، ص‌۲۶۶؛ ج‌۹۲، ص‌‌۳۴؛ ج۱۰۱، ص‌‌۱۰....

6.. المصباح، ص۱۲۱، ص‌۱۱۶، ص۱۲۶ و ص‌۴۰۶ ـ ۴۰۷؛ البلد الامين، ص۱۵۴، ص‌۱۴۱، ص‌۶۹، ص‌۱۴۹ و ص۱۵۳....

7.. بحارالانوار، ج۸۶، ص‌‌۳۶۵ ـ ۳۶۹، ص۳۶۸، ص۳۷۱، ص۳۶۶؛ ج۸۷، ص‌‌۲۷۸ ـ ۲۷۹؛ ج‌۸۸، ص‌۱۶۹، ص‌۲۱۷....

8.. مستدرك وسائل الشيعة، ج‌۶، ص‌‌۲۷۳.

9.. المصباح، ص۲۰۶، ص۴۰۷، ص‌۴۴۰....

10.. بحارالانوار، ج۸، ص‌۳۰۳، ص‌۳۰۴؛ ج‌۵۶، ص۴۶، ص‌۵۶ ـ ۹۰؛ ج‌۶۳، ص‌‌۱۰۵؛ ج‌۶۷، ص‌‌۳۹۳؛ ج۹۴....

11.. وسائل الشيعة، ج‌۱۰، ص‌‌۴۳۸؛ ج۱۱، ص‌‌ ۴۰۱ ـ ۴۱۳؛ ج‌۲۵، ص‌۱۲۱.

12.. مستدرك وسائل الشيعة، ج۸، ص‌ ۱۸۰، ص‌۱۴۶ـ ۱۸۷؛ ج۱۰، ص‌۴۰۳.

13.. بحارالانوار، ج‌۶، ص‌ ۱۳۷؛ ج۸، ص‌ ۱۴۶؛ ج۱۴، ص‌ ۴۳؛ ج‌۴۱، ص‌ ۲۲؛ ج۴۶، ص‌ ۵۵؛ ج‌۴۷، ص‌ ۵۸؛ ج‌۶۷، ص۲۴.

14.. مستدرك وسائل الشيعة، ج‌۱، ص۱۱۱...؛ ج۲، ص‌ ۱۳۰؛ ج۳، ص‌ ۹۷...؛ ج۴، ص‌‌۱۲۳...؛ ج۵، ص‌ ۸...؛ ج۶، ص۲۹۹....

15.. المصباح، ص۲۰۶، ص‌۳۹۶، ص‌۱۷۹.

16.. مستدرك وسائل الشيعة، ج۶، ص‌۲۸۰ ـ ۲۸۱؛ ج۵، ص‌۲۸۱.

17.. المصباح، ص۶۳ و ص‌۳۷؛ البلد الامين، ص۱۴۱ و ص۱۴۶.

18.. وسائل الشيعة، ج‌۷، ص‌۸۸...؛ ج۱۶، ص‌۹۵...؛ ج‌۱۶، ص‌‌۶۹.

19.. بحارالانوار، ج‌۵، ص‌۳۲۸...؛ ج۷، ص‌۳۲۵؛ ج‌۸۳، ص‌۲۶۷...؛ ج‌۹۰، ص‌۳۲۳، ص‌‌۳۳۴....

20.. مستدرك وسائل الشيعة، ج۵، ص‌۵۸...؛ ج۶، ص‌۱۵۰؛ ج۱۲، ص‌۱۶۳.

21.. المصباح، ص۲۹۶، ص‌۲۲۳...؛ البلد الامين، ص‌۱۴۶.

22.. وسائل الشيعة، ج‌۵، ص‌‌۹۵؛ ج‌۷، ص‌‌۴۰؛ ج‌۱۶، ص‌۷۶.

23.. بحارالانوار، ج‌۱۳، ص‌‌۳۷۶...؛ ج‌۳۰، ص‌‌۳۹۳؛ ج‌۴۱، ص‌‌۲۲۴؛ ج‌۴۶، ص‌‌۱۱۴؛ ج۴۵، ص‌‌۴۱۹؛ ج‌۴۷، ص‌‌۲۰۴....

24.. القصص، ص۲۷۵ و ص‌۳۰۰.

25.. مستدرك وسائل الشيعة، ج۲، ص‌۲۲۳؛ ج۳، ص‌‌۲۱۳؛ ج۴، ص‌‌۱۵۸؛ ج۵، ص‌۲۰۱؛ ج۶، ص‌۳۲۰؛ ج۷، ص‌۲۰۷....

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 34147
صفحه از 423
پرینت  ارسال به