205
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

تصريح به اعتبار روايات و متون

ابن طاووس در چندين جاي از تأليفات خود، به ارزش و اعتبار روايات و دعاهايي که ذکر کرده، اشاره نموده است. وي دعاها را را در سه دسته ذکر کرده است: يک دسته، دعاهايي که اسناد به معصوم دارد. اين دسته خود دو گروه را تشکيل مي‌دهد: يک گروه، دعاهايي که با اسناد معتبر است. دستة دوم، دعاهايي که فاقد سند معتبر يا سندي براي آن ندارد. دستة ديگر دعاهايي است که او خود آنها را انشا کرده و متن روايت نيست.

روايات داراي اسناد معتبر

ابن طاووس در ديباچة فلاح السائل به چگونگي طريق خود به روايات اشاره نموده است. به موجب اين ديباچه، وي متذکرشده اين روايات را از طريق خواص اصحاب ـ که ثقات‌اند ـ نقل کرده است. اگر چه اين بدان معنا نيست که در برخي از اين طرق، فرد متهم و مطعون وجود ندارد. اين ممکن، بلکه محقق است، ولي اين طعن و اتهام نبايد جدي گرفته شده و سبب بي‌اعتباري يا ضعف سند و طريق تلقي گردد؛ چه، اين طعن مي‌تواند از چند جهت ضعيف شمرده شود. آن جهات عبارت از اين است که آن از طريق خبر واحد است يا به روايت کسي است که او خود مورد طعن است يا به جهتي است که اگر آن جهت معلوم شود، مي‌تواند براي فرد مورد طعن عذر تلقي گردد يا در نظر اهل نقد امري جايز باشد.
او پس از اين مطلب ـ که درباره نحوه برخورد با طعن نسبت به راويان است ـ به دلايل خود در روايت از برخي کساني که متهم‌اند و مورد طعن واقع شده‌اند (مانند محمد بن سنان) پرداخته است. اين دلايل به قرار زير است:
1. اصحاب اماميه ـ که وي به آنها اعتماد کرده و از ثقات شناخته مي‌شوند و او از طريق فرد مطعون به آنها اسناد کرده يا از طريق آنها به او اسناد کرده، اين روايات را از او نقل کرده‌اند و در اين باره چيزي را استثنا نکرده و او را مورد طعن قرار نداده و روايات او را ترک نکرده، بلکه قبول نموده‌اند. جهت نقل اين روايات از طريق ياد شده اين مي‌تواند باشد که آنها صحت اين روايت را از طريق ديگري که اين ضعف را ندارد، شناخته‌اند يا آن را مورد عمل طايفه اماميه ديده‌اند و در نتيجه، بر آن اعتماد نموده‌اند يا از اين جهت بوده که راوي، اگر چه در عقيده مورد طعن بوده، ولي در حديث و امانتداري موثق بوده است. چه بسا در ميان کفار کساني يافت مي‌شوند که در نقل اخبار مورد اعتماد و وثوق باشند؛ چنان که عالمان مسلمان بر اخبار پزشکان اهل ذمه در زمينة طبابت اعتماد کرده‌اند. ۱
ابن طاووس درباره جايگاه مذهب در اعتبار حديث برآن است که علي الاصول، به روايت هرکسي که به عنوان يک فرد راستگو و امانتدار شناخته مي‌شود، مي‌توان اعتماد کرد؛ چه امامي باشد يا از فرق مذهبي ديگر. به ديگر عبارت، به عقيده ابن طاووس مقتضي براي اعتماد به اخبار پيروان ساير فرق و

1.. همان، ج۱، ص‌‌۸ ـ ۹.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
204

ـ محمد بن عباس بن علي بن مروان شيخ عالم و به قول نجاشي ثقة ثقة و عين بود. ۱
ـ حسين بن سعيد اهوازي عدالت و وثاقت او اجماعي است و از موالي علي بن حسين( بود. ۲
ـ اسحاق بن ابراهيم ثقفي ثقه. ۳
ـ احمد بن خالد بن عبدالرحمان برقي، شيخ فاضل و ثقه. ابو جعفر طوسي در الفهرست و نجاشي او را توثيق کرده‌اند. ۴
ـ محمد بن مسعود بن محمد بن عياش، شيخ بزرگ در نظر عموم بود و بر عدالت و جلالت او نزد خواص اتفاق وجود دارد. محمد بن اسحاق نديم، ابو جعفر طوسي و نجاشي او را فراوان مدح کرده‌اند. ۵
ـ توثيق گروهي با عبارت جماعه من الثقات. ابن طاووس از طريق اين جماعت ازکتاب الفهرست و الرجال و غير آن دو، از شيخ طوسي روايت کرده است. نيز از طريق اين جماعت که از آنها به «جماعة من ذوي الاعتبار و اهل الصدق في نقل الآثار» ياد کرده، از ابو جعفر بن بابويه «شيخ مجمع علي عدالته و تغمده الله» از صفوان بن يحيي« المتفق علي ورعه و امانته» روايت کرده است. ۶ نيز از طريق اين ثقات از کتاب الحج محمد بن يعقوب کليني روايت نموده است. ۷ وي بارها از اين جماعت با عنوان کلي ياد کرده است؛ مانند:
رويت ذلک عن جماعه من الشيوخ المعتبرين الي جماعه من العلماء الماضين رضي الله عنهم اجمعين ۸ ، فيما نذکره برواية الثقات ۹ ، روي عدة من شيوخنا عن ابي عبدالله محمد بن احمد صفواني ۱۰ ، اخبرنا جماعة قد ذکرنا اسمائهم في الجزء الاول من المهمات بطرقهم المرضيات الي المشايخ المعظمين ۱۱ ، اين روايت را گروهي از ثقات از اصحاب اماميه در مصنفات و اصول روايت کرده‌اند. ۱۲
و عبارت رضوان الله جل جلاله عليهم و ضاعف احسانه اليهم درباره همه کساني که در کتاب الفهرست و الرجال و غير آن دو، شيخ طوسي از آنها روايت کرده است. ۱۳

1.. فلاح السائل، ج۱، ص‌۱۵.

2.. فرج المهموم، ص‌۸۶.

3.. اليقين، ص۲۷۹.

4.. همان، ص۳۰۷.

5.. اقبال الاعمال، ج۱، ص۵۸.

6.. فتح الابواب، ص۱۲۲.

7.. همان، ص۱۲.

8.. اقبال الاعمال، ج۱، ص‌۱۴.

9.. همان، ج۲، ص‌۵۷.

10.. همان، ج۱، ص‌۱۹۵.

11.. همان، ج۲، ص‌۲۶۸.

12.. همان، ج۲، ص‌ ۳۰۶.

13.. همان، ج۲، ص‌۲۰۲.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 34035
صفحه از 423
پرینت  ارسال به