209
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

سجع، تکلف‌آور و براي غير خدا باشد و يا در شأن آداب سنت و کتاب نباشد، چنان که در اين روايات آمده است، نبايد در قران و کلام معصومان، بويژه صحائف زين العابدين، دعاهاي مسجع و منثور و مرتب آمده باشد، در حالي که فراوان يافت مي‌شود. ۱
وي شواهدي از معصومان، بويژه امام صادق علیه السلام بر جواز انشاي دعا از کتاب عبدالله بن حماد انصاري و کتاب الدعاء سعدبن عبدالله، از امام صادق علیه السلام نقل کرده است. به موجب اين روايات، امام در پاسخ درخواستي که از او شده بود، بر اين پايه که دعايي تعليم دهد، فرمود:
إنّ أفضل الدعاء ما جري علي لسانک.۲
شمار اين دعاها اندک است و ابن طاووس به انشاي آنها اشاره کرده است. لذا با ديگر دعاها اشتباه نمي‌شود. بر پاية اين مطلب، اين سخن محقق خوانساري ـ که ابن طاووس در فصاحت نطق و بلاغت كلام چنان برجسته و قوي بود که در موارد بسيار، عبارات دعاهاي انشايي او، که به وي الهام مي‌شد، با عبارات أهل بيت عصمت( اشتباه مي‌شود ـ ۳ موجه و قوي نمي‌نمايد؛ چه به قول محدث نوري ـ که معاصر او بوده ـ شيوه معروف ابن طاووس در تأليفاتي مانند، الأمان من الاخطار، ۴ مهج الدعوات، ۵ الدروع الواقيه ۶ و... اين است که هنگامي مي‌خواهد دعاي انشايي خود را ذکر کند، به آن تصريح مي‌کند. ۷ نيز او در مصباح الزائر ـ که شاهد مثال محقق خوانساري ـ است تصريح کرده، آنچه در اين کتاب است، چيزهايي است که آنها را روايت کرده يا ديده است. ۸

وجاده و اجازه گونه‌هاي نقل حديث

ابن طاووس روايات را از طريق اجازه از مشايخ خود و يافتن در کتاب‌ها و اصول قابل اعتماد نقل کرده است. وي اگر چه از جايگاه اجازه و وجاده در ايجاد اعتماد به صحت روايت سخن نگفته، تأکيد وي بر طريق اجازه ـ که با اشاره به اصل اجازه و زمان و مکان آن نمايان است ـ و نيز گزارش از کتاب‌ها و اصول ـ که گاه با ذکر نسخه و نسخه‌ها و کاتب و تاريخ و مکان و صفحه و سطر همراه است ـ نشان مي‌دهد وي به اين کتاب‌ها و اصول اعتماد داشته است.
ابن طاووس، در اکثر موارد، در ابتداي ذکر روايت، به طريق تحمل آن اشاره کرده است. گويا اين اشاره، گاه بيش از يک طريق را شامل مي‌شود؛ مانند، رأيت و رويت، ۹ رويناها و وجدناها. ۱۰ وي از طريق

1.. ص۲۰، ص۹۹ و ص۱۱۷.

2.. ص۳۳۶ ـ ۳۳۷.

3.. ص۳، ص۵۷ و ص۶۰.

4.. الامان من الاخطار، ص۲۰.

5.. همان، ص۲۰.

6.. روضات الجنات، ج‌۴، ص۳۳۰، ش۴۰۵.

7.. خاتمة المستدرک وسائل الشيعة، ج‌۲، ص‌‌۴۵۱ ـ ۴۵۶.

8.. مصباح الزائر، ص‌۱۰۹؛ خاتمة مستدرك وسائل الشيعة، ج‌۲، ص۴۵۰.

9.. اقبال الاعمال، ج۱، ص‌۲۸، ص۴۳ و ص‌۱۵۱.

10.. همان، ج۱، ص‌۳۴۰.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
208

ذوي الاعتبار و اهل صدق (افراد معتبر و راستگو) در نقل آثار ياد کرده ـ روايت نموده است. آنان نيز اين روايت را از طريق خود، از ابو جعفر محمد بن بابويه (شيخ مجمع علي عدالته)، از طريق صفوان بن يحيي ـ که بر ورع و امانتداري او اتفاق وجود دارد ـ از ابي عبدالله( نقل کرده‌اند. به موجب اين روايت، هر کس خبري درباره عمل خيري به او برسد و بدان عمل کند، براي او پاداش آن عمل منظور خواهد شد؛ اگر چه آن خبر از پيامبر صلی الله علیه و آله صادر نشده باشد. ۱ نظير همين متن، از محمد بن يعقوب کليني (شيخ ممدوح مجمع عليه) در کتاب الکافي در باب «من بلغه ثواب من الله تعالي علي عمل فصنعه» از علي بن ابراهيم، از پدرش، از ابن ابي عمير، از هشام بن سالم، از ابي عبدالله( و نيز از طريق ديگري از امام باقر علیه السلام نقل شده است. ۲
وي دربارة با اين روايات متذکر شده که اگر چه اسناد اين روايات را ذکر نکرده يا آن که از اسناد بي‌بهره‌اند، ولي بايد توجه داشت که اين روايات بر احاديثي مسند اعتماد و تکيه دارند که از ثقات نقل شده‌اند. ۳

انشاآت ابن طاووس

دستة سوم، دعاهايي است که او خود انشا کرده است. اصل و قاعده در ذکر دعا براي ابن طاووس نقل قابل اعتماد از معصومان( است. بر اين اساس، وي بيشتر دعاهايي را که ذکرکرده، منقول و مسند آورده است. ابن طاووس به اين قاعده بارها در کتاب‌هايش بويژه اقبال الاعمال، الامان من الاخطار ۴ ، مهج الدعوات ۵ و الدروع الواقيه ۶ اشاره کرده است. به موجب اين قاعده، وي يادآور شده در مواردي که دعاي خاصي در کلام معصومان نيافته به انشاي دعا دست زده است. ۷ ابن طاووس در ديباچة فلاح السائل متذکر شده است که در تکميل کتاب مصباح الکبير ابوجعفر طوسي مطالب را به سه گونه آورده است: 1. دعاهايي که روايت کرده، 2. دعاهايي که بر آنها واقف شده، 3. دعاهايي که خدا به او الهام کرده و اجازه اظهارشان را داده است. ۸
به موجب اين کلام دعاهاي انشايي الهام‌هايي است که بر قلب ابن طاووس وارد شده است. دعاهاي انشايي داراي نثر و سجع و قرينه است. وي در اين باره، به برخي روايات در کراهت سجع دعا اشاره و به نقد و تأويل آنها پرداخته است. به موجب اين نقد و تأويل، اين روايات نمي‌تواند صحيح باشد؛ چه اگر

1.. فلاح السائل، ج۱، ص‌۱۴.

2.. اقبال الاعمال، ج۳، ص‌۴۷.

3.. همان، ج۳، ص‌۱۷۰.

4.. ص۲۰، ص۹۹ و ص۱۱۷.

5.. ص۳۳۶ ـ ۳۳۷.

6.. ص۳، ص۵۷ و ص۶۰.

7.. اقبال الاعمال، ج۲، ص‌۳۱؛ الامان من الاخطار، ص‌‌۱۹ ـ ۲۰.

8.. فلاح السائل، ج۱، ص‌۸.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 34009
صفحه از 423
پرینت  ارسال به