217
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

نقد و بررسي روايات هاروت و ماروت

دكتر علي نصيري ۱

چکيده

با ذکر نام هاروت و ماروت در قرآن و به پيروي آن، ورود روايات مختلف از معصومان، صحابه و تابعان در اين زمينه مباحث گسترده‌اي در ميان دانشوران فريقين، از آغاز تاکنون، طرح شده است.
خاستگاه اين مباحث و اختلاف‌هاي دامنه‌دار در اين زمينه، برگرفته از آن دسته از رواياتي است که هاروت و ماروت را دو فرشته معرفي کرده که از سوي فرشتگان براي اثبات گستاخي و مرزشکني انسان‌ها در ارتکاب معاصي انتخاب شده و پس از فرود به زمين، در زماني بس کوتاه، مرتکب گناهان بزرگي شده و به صورت ستاره زهره مسخ شده‌اند.
گستردگي اين روايات پرسش‌هاي مهمي را پديد آورده است؛ از جمله آن که چگونه فرشتگان، در حالي که معصوم‌اند، مرتکب چنين لغزش‌هايي شده‌اند؟ در حالي که ستاره زهره از آغاز خلقت وجود داشته است، مسخ فرشته به صورت اين ستاره چه معنا دارد؟ در روايات آمده است که منسوخ بيش از سه روز باقي نمي‌ماند. با اين حال، چگونه ستاره زهره ـ که مسخ شده هاروت و ماروت است ـ هنوز باقي مانده است؟ اين مقاله به بررسي روايات، ديدگاه‌هاي صاحب نظران و فريقين در اين زمينه پاسخ نهايي به پرسش‌هاي فوق پرداخته است.
در اين مقاله، نخست گستره انعکاس روايات هاروت و ماروت در تفاسير، جوامع حديثي و... را مورد بررسي قرار داده، آن‌گاه به بررسي روايات اهل سنت و شيعه در اين زمينه پرداخته‌ايم. پس از بازکاوي ماهيت هاروت و ماروت، سه ديدگاه اساسي رايج در برخورد با اين روايات، يعني موافقت، مخالفت و ديدگاه تأويلي را به تفصيل مورد بررسي قرار داده و با بررسي ادله هر يک از ديدگاه‌ها و نقد آنها، مجعول بودن روايات متعارف، مورد تأييد و تقويت قرارگرفته است.

کليد واژه‌ها: هاروت و ماروت، ستاره زهره، مسخ، عصمت فرشتگان، نقد سندي و مينت روايات.

درآمد

نگريستن در منابع متعددي که به مناسبت‌هاي مختلف به بررسي مسأله هاروت و ماروت پرداخته‌اند، نشان مي‌دهد که اين مسأله در چهار دسته از منابع اسلامي و نيز منابع غير اسلامي انعکاس يافته است. در اينجا ابتدا از منابع اسلامي سخن خواهيم گفت و سپس به منابع غير اسلامي اشاره خواهيم كرد.

1.عضو هيأت علمي دانشگاه علم و صنعت ايران.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
216

ـ كشف المحجة لثمرة المهج، علي ابن طاووس، نجف اشرف: مطبعة حيدرية، 1370ق.
ـ طرائف المقال، علي بروجردي، به کوشش: سيد مهدي رجايي، كتابخانة آية الله مرعشي نجفي، 1410ق.
ـ المصباح، تقى الدين إبراهيم بن علي الحسن بن محمد بن صالح العاملي كفعمي، بيروت: منشورات مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1403ق.
ـ معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة، أبو القاسم موسوي خويي، 1413ق.
ـ نقد الرجال، مصطفي بن حسين حسيني تفرشي، تحقيق: مؤسسة آل البيت( لاحياء التراث، قم: 1376ش.
ـ اليقين، علي ابن طاووس، قم: مؤسسة دار الكتاب، 1413ق.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 32899
صفحه از 423
پرینت  ارسال به