صاحب‌نظران که هاروت و ماروت را موجوداتي غير از فرشته مي‌دانند، هر چند اين مدعا در جاي خود مورد پذيرش نباشد، جايي براي اين چالش نمي‌ماند. از اين رو، نقطه تعارض و چالش، آن دسته از رواياتي است که به هاروت و ماروت لغزش‌ها و گناهان کبيره نسبت داده‌اند.
با در نگريستن در مجموعه ديدگاه‌هايي که در اين زمينه از سوي صاحب‌نظران شيعه و اهل‌سنت ارائه شده، مي‌توان به سه ديدگاه موافقت و مخالفت دست يافت. شگفت‌آور آن که بيشترين نزاع و چالش در ميان صاحب‌نظران اهل‌سنت به چشم مي‌خورد. اين چالش چنان شديد است که گاه کساني همچون قرافي از امامان مالکي موافقان اين روايات و مخالفان عصمت فرشتگان را تا سر حد کفر دانسته‌اند ۱ و در برابر، موافقان اين احاديث، مخالفان خود را به جهل و قصور دانش و شناخت روايات متهم ساخته‌اند. ۲ ديدگاه سوم، ضمن پذيرش صحت يا احتمال صحّت روايات هاروت و ماروت، آنها را ناظر به يک امر نمادين و از نوع زبان سمبوليک دانسته‌اند. اينک به بررسي اين سه ديدگاه مي‌پردازيم:
ديدگاه نخست. پذيرش سندي و متني روايات هاروت و ماروت
موافقان روايات هاروت و ماروت را مي‌توان به دو دسته تقسيم کرد:
1. گروهي که با صراحت، از صحت اين روايات حمايت کرده‌اند. ابن‌حجر عسقلاني ۳ و مناوي ۴ را مي‌توان از اين دسته بر شمرد.
2. گروهي که بدون اظهار نظر خاص، اين دست از روايات را نقل کرده‌اند و از آنجا که هيچ نقدي نسبت به آنها ارائه نکرده‌اند، مي‌توان همصدايي آنان با روايات هاروت و ماروت را برداشت کرد. سمرقندي، ۵ ثعلبي ۶ و ابن‌زمنين ۷ را مي‌توان از اين دست از صاحب‌نظران برشمرد؛ هر چند برخي بر اين نکته پاي فشرده‌اند که رسم قدما ذکر روايات به همراه اسانيد آنهاست و شيوه آنان نقد و تمحيص روايات نيست. ۸
دلايل موافقان
مهم‌ترين دليلي که از سوي موافقان روايات هاروت و ماروت و با فرض نسبت دادن گناهان کبيره به فرشتگان ارائه شده، صحت طرق روايات است. از نگاه برخي از محدثان هر حديثي که داراي صحت طريق باشد، قابل عمل و اعتماد است؛ هرچند مضمون آن مخالف عقل يا مخالف صريح قرآن باشد.
مناوي مي‌نويسد:
1.. همان.
2.. العجاب في بيان الاسباب، ج۱، ص۳۳۸.
3.. همان، ص۳۳۱ ـ ۳۳۲.
4.. فيض القدير، ج۱، ص۱۸۱.
5.. تفسير السمرقندي، ج۱، ص۱۰۵.
6.. تفسير الثعلبي، ج۱، ص۲۴۶ ـ ۲۴۷.
7.. تفسير ابن زمنين، ج۱، ص۱۶۵.
8.. تفسير القرآن، ج۱، ص۳۱.
