علامه حلي، پس از استشهاد به ادله قرآني مبني بر عصمت فرشتگان نظير آيه (لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ( و تأکيد بر صراحت اين آيه بر برائت فرشتگان از هر گونه معصيت، حديث هاروت و ماروت را به عنوان موارد نقض ذکر کرده و آن را مردود دانسته است. ^۱ تفتازاني نيز پس از تقويت ديدگاه عصمت فرشتگان، انتساب آنان به گناه و مسخ شدنشان را عقيده يهود معرفي کرده است. ^۲
البته برخي از صاحب‌نظران، همچون صاحب جواهر اين روايات را مخالف عصمت فرشتگان نمي‌دانند؛ زيرا معتقدند که وقتي خداوند آنان را به صورت آدميان درآورده، در حقيقت، در ماهيتشان انقلاب تحقق يافته و ديگر آنان فرشته محسوب نمي‌شوند تا گناهشان مخالف عصمت آنان باشد. ^۳ برخي نيز هاروت و ماروت را دو استثنا از قاعده عصمت فرشتگان مي‌دانند. ^۴

2 ـ 2. غيرمعقول بودن مسخ به صورت ستارگان

از جمله اشکال‌هاي محتوايي روايات هاروت و ماروت ـ که در برخي از روايات شيعه و نيز ديدگاه برخي از صاحب نظران انعکاس يافته ـ اين است که معقول نيست خداوند دشمنان خود و گناهکاران را به صورت ستاره مسخ کند؛ زيرا مسخ حکايت از خشم و غضب الهي دارد، در حالي که ستاره ـ که وظيفه راهيابي مردم را بر عهده دارد ـ مظهر لطف و رحمت الهي است.
در بخشي از روايت امام رضا( در اين باره چنين آمده است:
و ما کان الله ـ عزوجل ـ ليمسخ اعدائه انواراً مضيئة ثم يبقيها ما بقيت السموات و الارض.^۵
صاحب جواهر نيز با الهام از روايات، بر همين نکته پاي فشرده است. ^۶ اشکال ديگري که در اين باره مطرح شده، اين است که ستارگان مورد ادعا نظير ستاره زهره از آغاز خلقت وجود داشته‌اند. و چنان نبوده که پس از ماجراي هاروت و ماروت پديد آمده باشند. قرطبي به روايتي استناد کرده که در آن آمده است:
خداوند وقتي آسمان را آفريد، هفت ستاره براي آن قرار داد: از قبيل زحل، مشتري، بهرام، عطارد، زهره و خورشيد.^۷

3 ـ 2. استحاله بقاي مسوخ بيش از سه روز

از جمله آموزه‌هايي که در شماري از روايات اهل‌بيت و روايات عامه انعکاس يافته، اين است که اگر خداوند کسي را مسخ کند، تنها تا سه روز امکان حيات دارد و پس از آن نابود خواهد شد؛ چنان که درباره

2. اشکالات محتوايي

در روايات هاروت و ماروت، به طور عمده بر سه نکته تأکيد شده است:
1. هاروت و ماروت دو فرشته بودند که مرتکب گناهان، آن هم از نوع کباير شدند؛
2. آنان پس از ارتکاب گناه، به صورت ستاره زهره مسخ شدند؛
3. آن ستارگان مسخ شده امروز در آسمان براي مردم نورافشاني مي‌کند.
با توجه به اين سه نکته، منتقدان اين احاديث، از هر سه جهت، آنها را مخدوش دانسته‌اند؛ يعني معتقدند فرشتگان معصوم‌اند و مسخ به صورت ستاره نامعقول است. از سوي ديگر، مسوخ نمي‌تواند بيش از سه روز دوام داشته باشد. اينک به بررسي اين اشکال‌ها مي‌پردازيم:

1 ـ 2. مخالفت متن روايات هاروت و ماروت با عصمت فرشتگان

اساسي‌ترين اشکال محتوايي که به روايات هاروت و ماروت از سوي عموم دانشوران فريقين وارد شده، مخالفت آنها با عصمت فرشتگان است که در آياتي از قرآن بر آن تأکيد شده است.
از همه مهم‌تر، آن که در روايات اهل‌بيت( بر اين نکته تأکيد شده است؛ چنان که قبلاً از امام حسن عسکري( نقل کرديم که امام، پس از شنيدن تفاسير رايج‌ عامه درباره هاروت و ماروت، با آوردن کلمه «معاذالله» و با استناد به آيات قرآن از عصمت فرشتگان دفاع کردند. ^۱
شيخ طوسي تذکر مي‌دهد که اگر کسي قايل به عصمت فرشتگان باشد، اين روايات را نمي‌پذيرد؛ ^۲ هر چند وي، به صراحت، اظهارنظر نکرده است، اما موضعش در دفاع از عصمت فرشتگان روشن است.
علامه طباطبايي مهم‌ترين اشکال روايات هاروت و ماروت را مخالفت با عصمت فرشتگان دانسته است:
و هذه قصة خرافية تنسب الي الملائکة المکرمين الذين نص القرآن علي نزاهة ساحتهم و طهارة وجودهم عن الشرك و المعصية أغلظ الشرك و أقبح المعصيه... .^۳
قاضي‌عياض، ^۴ صالحي شامي، ^۵ گردآورندگان تفسير نمونه، ^۶ رازي، ^۷ ابوالسعود ^۸ و علامه حلي از ساير صاحب‌نظراني هستند که روايات هاروت و ماروت را به خاطر مخالفت با عصمت فرشتگان مردود دانسته‌اند.