به نقل از ام اسحاق دختر سليمان:
در حالي که يکي از دو فرزندم (محمد يا اسحاق) را شير مي‌دادم، امام صادق علیه السلام به من نگريست. سپس فرمود: اي مادر اسحاق، او را از يک پستان شير مده؛ از هر دو پستان شير بده تا يکي خوراک و ديگر نوشاب باشد.^۱
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
هنگامي که فرزندي در شکم مادرش قرار مي‌گيرد... و خداي تعالي روزي او را در پستان‌هاي مادرش قرار داد؛ در يکي نوشيدني و در ديگري غذاي او قرار مي‌گيرد.^۲
بهترين روش تغذيه از نظر متخصصان علوم تغذيه، تغذيه با هر دو پستان است. ترکيب شير مادر در طول هر وعده شير خوردن تغيير مي‌کند. در شروع تغذيه شير مادر آبي رنگ و آبکي به نظر مي‌رسد. اما اين شير غني از پروتئين، لاکتوز، ويتامين‌ها، املاح و آب است. به آن شير ابتدايي (Fore milk) مي‌گويند و در انتهاي شيردهي شير سفيدتر است و به آن شير انتهايي مي‌گويند (Hind milk)، رنگ سفيد آن، به اين علت است که حاوي چربي است که منبعي غني از انرژي است. کودک، جهت رشد و نمو به هر دو شير احتياج دارد. بايد از هر دو پستان شيردهي انجام شود. چنانچه کودک بيشتر از يک طرف تغذيه کند و اين وضع ادامه پيدا کند، ترشح شير در پستان به کار گرفته نشده، قطع مي‌شود و پستان به کار گرفته شده، بزرگ‌تر مي‌شود. ^۳

بخش دوم: نکته کارآمدتر از علوم تجربي

به نظر مي‌رسد که توصيه‌هاي متون اسلامي براي تضمين شيردهي، موفق‌تر از اقدامات علوم تجربي هستند. اين توصيه‌ها در احاديث بسياري وجود دارند. و داراي جنبه‌هاي مختلفي هستند. از يک سو، شير مادر را به عنوان بهترين غذا معرفي مي‌کند و از سوي ديگر، تسهيلاتي براي مادر در نظر مي‌گيرد که او با آرامش به آن بپردازد.

تضمين تداوم شيردهي

از جمله اقدامات براي ايجاد انگيزه براي امر شيردهي مادر، تضمين تأمين مخارج مادر و کودک است. در احاديث اسلامي، تأکيد شده است که مادر شيرده بايد از نظر مالي و مادي تأمين شود. پدر فرزند شيرخوار مسؤول تأمين مادر است؛ در صورتي که زن شيرده مطلقه باشد، با در نظر گرفتن اين‌که پدر نيز متضرر نشود، تأمين مادر بر عهده پدر فرزند است. زن شيردهي که همسرش فوت نموده است، بايد توسط وارث تأمين شود تا بتواند تمام وقت خود را به امر تربيت و رسيدگي به طفل اختصاص دهد. در اين حالت است که تداوم شيردهي تضمين مي‌شود.

شير گاو حاوي مقدار کافي از ويتامين‌ها نيست. آهن شير گاو به خوبي شير مادر قابل جذب نيست. شيرخواران تغذيه شده با اين شير، ممکن است دچار کم‌خوني فقر آهن شوند. شير گاو داراي نمک زيادي است و ممکن است باعث بالارفتن سديم خون (Hypernatremia) و تشنج شود؛ مخصوصاً اگر کودک به اسهال مبتلا گردد. شيرگاو به سختي هضم مي‌شود. ^۱
شيردادن بر روي مادر نيز داراي آثاري است. شيردادن موجب انقباض و برگشت سريع‌تر رحم و کنترل خونريزي مي‌شود. ازدواج زود، شيردادن طولاني مدت، خانم‌ها را از ابتلا به سرطان پستان و تخمدان حفظ مي‌کند. تغذيه کودک با شير مادر، اگر به طور کامل انجام شود و همراه با غذاهاي ديگر نباشد، اثر مهمي در جلوگيري از تخمک‌گذاري و بارداري دارد. توليد شير سبب مي‌شود که ذخاير غذايي مادر ـ که در دوران بارداري به اين منظور در بدن او ذخيره شده است ـ مصرف گردد و مانع بروز چاقي در مادر شده، سبب تناسب اندام مادر مي‌گردد. ^۲
همچنين شير مادر متناسب با نياز کودک تغيير مي‌کند. شير مادر داراي سه مرحله است. چند روز اول بعد از زايمان، پستان مادر، ماده‌اي به نام آغوز يا کلستروم (Colostrum) ترشح مي‌کند. کلستروم زرد رنگ و غليظ‌تر از شير بعدي است و به مقدار کمي ترشح مي‌شود و حاوي مقدار زيادي آنتي بادي و گلبول سفيد است. اين ماده، درست همان يچزي است که نوزاد در بدو تولد به آن نياز دارد. اين ماده، نوزاد را در مقابل باکتري‌ها و ويروس‌ها ـ که در موقع تولد به آن مواجه مي‌شود ـ محافظت مي‌کند. مقدار کلستروم ـ که ترشح مي‌شود ـ کم است، ولي براي يک کودک طبيعي کافي است. ^۳
مرحله دوم، شيري که بين کلستروم و شير کامل به وجود مي‌آيد، شير انتقالي يا ترانزيشنال گفته مي‌شود. دوره شير ترانزيشنال تقريباً از هفت تا ده روز پس از زايمان تا دو هفته پس از زايمان است و در آن، غلظت ايمونوگلوبولين‌ها و پروتئين‌ها کاهش مي‌يابد؛ در حالي‌که ميزان لاکتوز، چربي، و کالري کلي افزايش مي‌يابد. ويتامين‌هاي محلول در آب افزايش مي‌يابد و ويتامين‌هاي محلول در چربي کاهش مي‌يابد. ^۴
شير، بعد از يک الي دو هفته، از نظر کميت تغيير مي‌کند و زيادتر مي‌شود و رنگ و ترکيب آن نيز تغيير مي‌يابد. اين شير رقيق‌تر از روزهاي پيش است و به نظر آبکي و آبي رنگ است. اين همان شير کامل است که محتوي تمام موادي است که کودک جهت رشد احتياج دارد. ^۵

روش شيردهي

در روش شيردهي، رواياتي وجود دارد که در آنها تأکيد شده است که شيردهي از هر دو پستان انجام شود، و مراقبت شود که زنان فقط با يک پستان شيردهي نداشته باشند.