خيس مي‌كند، آيا همين مقدار از وضو گرفتن وي كفايت مي‌كند؟ شستن باران از وضو كفايت مي‌كند.
شيخ بهايي، در تفسير اين حديث تذكر مي‌دهد كه به جهت تقيه صادر شده است؛ چرا كه ظاهر آن بر كافي بودن شستن دو پا به جاي مسح آن دو، دلالت دارد و اين خلاف نظر شيعه است ¹ .

طهارت شراب

در برخي از جوامع حديثي شيعه و سنّي، رواياتي وجود دارد كه ظهور در نجس نبودن شراب دارند. اين مسأله، تا حدي از اهميت برخوردار بوده كه آثار مستقلي درباره آن نوشته شده است. ^۲ به استناد ظهور روايات طهارت شراب، برخي از فقيهان اهل سنّت و تعداد كمي از دانشيان شيعه، به پاك بودن شراب و جواز خواندن نماز در لباس آميخته به آن، گراييده‌اند ^۳ . شيخ بهايي، در نقد نگره فقهاي قايل به طهارت شراب و پاسخ به روايات استنادي آنان، بر اين باور است كه احاديث طهارت خمر، همگي از باب تقيه صادر شده‌اند. شيخ بهايي، در تبيين تقيه‌اي بودن روايات طهارتِ خمر، بر اين نكته تاريخي تأكيد دارد كه بيشتر حاكمان و واليان معاصر معصومان، از خاندان بني‌اميه و بني‌عباس، اصرار شديد بر خوردن شراب داشتند؛ افزون بر اين عادت زشت، در تاريخ مشهور است كه گاه در حال مستي به اقامه نماز جماعت در مساجد مبادرت مي‌كردند و اين عمل براي آنان تبديل به سيره شده بود. در اين فضاي تاريخي، موضع‌گيري مخالف معصومان با رويه جاري حاكمان، نه تنها به زدودن اين نگره و عادت زشتِ نهادينه شدة در جامعه كمك نمي‌كرد، بلكه سبب تشديد و اشاعه آشكار يك قبيح در جامعه مي‌شد و بر عمق چالش حكومت وقت با امامان مي‌افزود. از همين رو، در برخي از روايات با لحاظ شرايط تاريخي حاكم بر معصومان، به طور موقت، طهارت شراب، گزارش شده است ^۴ . همچنين، در مقابل اين روايات، احاديث متعددي بر نجس بودن خمر وجود دارد، كه شهرت و اجماع، مؤيد محتواي اين دسته از روايات است. ^۵

رد عامه

از آنجا كه فرهنگ غالب و گفتمانِ رايج عصرِ معصومان، به طور کامل غير شيعي است، گاه بنا به رعايت مصالحي مهم، موافق رأي عامه سخن گفته‌اند. دقت در اين نكته ـ كه اين نوع رواياتِ معصومان، به هدف بيان حكم واقعي صادر نشده است ـ راز دفع تعارض دروني و بيروني آنها با يكديگر است كه شيخ بهايي، در موارد ذيل به خوبي رعايت آن را نشان داده است.

مسح تمام سر

برخي از مذاهب فقهي اهل سنّت، در وضو قايل‌اند كه بايد تمام سَر مسح شود. ^۶ ؛ در مقابل، شيعه مسح مقداري از سَر را كافي مي‌داند. مستند اين ديدگاه، روايات صريحي است که در جوامع حديثي شيعه،

در مسافرتي همراه پيامبر صلی الله علیه و آله بوديم و نزديك نماز عصر بود كه پيامبر اندكي تأخير كرد و ما شروع به وضو گرفتن نموديم، بر پاها مسح كشيديم كه پيامبر ندا زد: بر پشت پاهاي خود از آتش جهنم بترسيد.^۱
ابن‌عباس مي‌گويد:
پيامبر صلی الله علیه و آله وضو خود را به شستن دو پا ختم مي‌كرد.^۲
شيخ بهايي در حل اين تعارض، بر اين عقيده است كه تأكيد و دستور پيامبر اسلام بر شستن پاها، نه از باب وضو، بلكه به دليل نجس بودن آنها بوده است. اعراب حجاز ـ كه بيشتر در بيانان‌ها و صحراهاي گرم و خشك رفت و آمد داشتند ـ بيشتر اوقات پشت پاهايشان شكاف بر مي‌داشت (همان‌طور كه امروزه نيز احوال آنان چنين است) و كمتر دهانة زخم‌هاي پشت پا، از ته مانده خون پاك بود. در تاريخ، مشهور است كه آنان روي شكاف زخم‌ها، بول مي‌كردند و مي‌پنداشتند كه بول شكاف زخم را بهبود مي‌بخشد. از اين رو، دستور اكيد پيامبر اسلام، بر شستن پاها، به هدف زدودن نجاست از پاها بوده است، نه از باب وجوب آن در وضو. شيخ بهايي، پس از ارائه اين تحليل تاريخي، اشاره مي‌كند كه در هيچ روايتي، از مسح پاها در وضو نهي نشده است و تنها بر شستن پاها تأكيد شده است و تخصيص شستن پشت پاها در روايات، و سكوت حضرت از مسح پاها پيش از شستن، مؤيد ديدگاه شيعه در مسأله وضو است ^۳ .

تقيه

شناخت احاديث تقيه‌اي، هماره جاي درنگ براي شيخ بهايي در مشرق الشمسين بوده است. او بارها صدور برخي از روايات متعارض را، به تقيه حمل كرده است؛ ⁴ نمونه‌هاي ذيل به روشني گوياي نگره وي، در اين مسأله است.
وضو با باران
در مسأله جايگريني شسته شدن اعضا وضو با باران، به جاي وضو گرفتن با آب به طور طبيعي، روايت ذيل در برخي از مصادر حديثي گزارش شده است:
عن علي بن جعفر عن اخيه موسي( قال: سألته عن الرجل لايكون علي وضو فيصيبه المطر حتي يبتلّ رأسه و لحيته و جسده و يداه و رجلاه هل يجزيه ذلك من الوضو؟ قال: ان غسله فان ذلك يجزيه؛ ⁵
علي بن جعفر از برادرش موسي( نقل مي‌كند: از موسي( پرسيدم درباره حكم مردي كه وضو ندارد و باران بر بدن او مي‌بارد به مقداري كه سَر، موهاي صورت، بدن، دو دست و دو پاي او را