301
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

(التکون و الصيرورة) به اجمال، درباره بخش‌هايي از روش وي در نقد حديث، سخن رانده و مصاحبه‌اي نيز از وي در اين زمينه در پايان کتاب آورده است. ۱

انگيزه بهبودي در گزينش روايات صحيح

بهبودي درباره انگيزه خود در باب نگارش صحاح کتب اربعه و سپس ترجمه آن، اظهار داشت که به دليل ورشکستگي چاپخانه آخوندي در آن زمان، او ديگر حاضر به چاپ بحار‌الانوار نبود؛ زيرا براي اين کار بايد هزينه‌هاي زيادي را متحمل مي‌شد، از جمله: اجرت براي مقابله و تخريج سند روايات. در آن زمان بهبودي قبول کرد با هزينه کم‌تر از نصف، مقابله، تحقيق و تصحيح را انجام دهد. وي نهايت تلاش خود را به کار گرفت تا با صرف پايين‌ترين هزينه، اين کار به ثمر برسد. در همان زمان قرار شد چاپخانه آخوندي تا جلد 51 را به طبع برساند و از آن به بعد را کتاب‌فروشي اسلاميه چاپ کند. روزي که او به کتاب‌فروشي اسلاميه رفته بود، چند صندوق مهيّا از کتاب ديد که قرار بود به جايي ارسال شود؛ زيرا چند تن رجال دانشگاهي از عربستان سعودي براي خريداري اين کتب آمده بودند تا نقايص کارهاي شيعي را به طور مستقيم از منابع موجود به دست آورند. در همان زمان، بهبودي معتقد بود که بايد منابعي موثّق و منقح از اباطيل در ميان کتب مرجع شيعه موجود باشد تا در صورت اعتراض آنان به سخنان ناروا در منابع، امکان پاسخ‌گويي وجود داشته باشد؛ به‌گونه‌اي که بتوان گفت مانند ديگر آثار حديثي مسلمانان، منابع شيعي نيز از عارضه جعل و تحريف مصون نمانده و عقايد شيعه، جز اباطيلي است که بر آن به عنوان نقطه ضعف دست گذاشته‌اند. هم چنان که وقتي شيعيان به ايشان اعتراض مي‌کنند که در منابع خودتان حقانيت امامان شيعه، مطرح شده است، آنان پاسخ مي‌دهند اين نسخه‌ها صرفاً گرد‌آوري روايات اسلامي است و تنها آنچه در صحاح ما آمده، قابل استناد است؛ مثلاً بخاري مي‌گويد که در تأليف صحيح خود، ششصد هزار حديث در اختيار داشته و تنها دو هزار و ششصد حديث آن را (پس از حذف مکررات) انتخاب کرده است. مسلم نيز مي‌گويد از ميان سيصد هزار حديث - که در اختيار داشته - در حدود چهار هزار روايت را (پس از حذف مکررات) برگزيده است. ظاهراً بهبودي وقتي دست به کار يافتن و نوشتن احاديث صحيح شد، دريافت که شيعيان در ايران بيشتر نياز به چنين کتابي دارند، از اين رو، به ترجمه کامل و شرح برخي از احاديث آن نيز پرداخت. ۲

منابع شناخت روش او در گزينش احاديث صحيح

براي شناخت مباني بهبودي در زمينه گزينش روايات صحيح، بايد بيشترين توجه را به دو کتاب حديثي وي، معرفة الحديث و علل الحديث مبذول داشت. به علاوه، نوشته‌هاي متفرق وي در مقدمه‌هاي

1.. ر.ک: نظرية السّنّة في الفکر الامامي الشيعي التکون و الصيرورة، ص۵۶۴ - ۵۷۶ و ۷۷۵ - ۷۸۲.

2.. بر اساس مصاحبه منتشر نشده نگارنده با بهبودي.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
300

ديدگاه‌هاي استاد محمد باقر بهبودي در گزينش احاديث صحيح

دكتر مژگان سرشار ۱

چکيده

استاد بهبودي يکي از دانشمندان عصر حاضر در عرصه علوم قرآن، تاريخ اسلام و حديث است. ترجمه کتب اربعه حديثي شيعه، شرح و انتخاب روايات صحيح آن، در قالب گزيده کتب اربعه يا صحاح کتب اربعه، از آثار مهم وي به شمار مي‌رود. اين مقاله براي شناخت روش او در انتخاب روايات صحيح، به مطالعه ديدگاه‌هاي وي، از رهگذر آثار ديگرش از جمله علل الحديث، معرفة الحديث و مقالات پراکنده او در مجلات مختلف مي‌پردازد. تلاش بر اين بوده که اين ديدگاه‌ها در دسته‌بندي‌هاي جدا‌گانه ترتيب يافته و براي هر يک مثال‌هايي ارائه شود که موشکافي‌هاي او را در نقد و انتخاب روايات برتابد. از مهم‌ترين روش‌هاي وي در نقد و اصلاح روايات، مقابله و مقايسه آن است. وي توجه ويژه‌اي به علل حديث و معاريض حديث نيز داشته است.

کليد واژه‌ها: بهبودي، گزيده کافي، گزيده فقيه، گزيده تهذيب، علل الحديث، نقد حديث، احاديث صحيح.

درآمد

در اين مقاله به معرفي و بررسي مباني استاد محمد باقر بهبودي ۲ در شناخت حديث و گزينش احاديث صحيح مي‌پردازيم. پيش از اين حيدر حب الله در کتاب خود، نظرية السنة في الفکر الامامي الشيعي

1.دکتري تخصصي قرآن و حديث. شايسته است از همکار ارجمندم، آقاي سيد علي آقايي به خاطر قبول زحمتِ مطالعه کامل مقاله و تذکر اشکال‌هاي آن سپاسگزاري کنم.

2.. محمد‌باقر بهبودي در ۱۳۰۷ در مشهد به دنيا آمد و در ۱۳۲۷ تحصيلات مذهبي خود را در حوزه علميه آن شهر آغاز کرد و اساتيدش اديب نيشابوري دوم، ميرزا هاشم قزويني و احمد يزدي بودند. در سال ۱۳۳۳ به قم و سپس به نجف مسافرت کرد. در نجف نيز از محضر اساتيدي چون مرحوم سيد ابوالقاسم خويي، سيد محسن حکيم و عبد‌الهادي شيرازي بهره برد و در سال ۱۳۳۵ به مشهد بازگشت. در سال ۱۳۳۷ به تهران آمد و تصحيح، مقابله، تحقيق و تأليف کتب را آغاز کرد. او چند سالي را (۱۳۶۹- ۱۳۷۲) در دانشگاه تربيت مدرس، به تدريس علوم ديني پرداخت. وي همچنين در كتابخانه مسجد جعفري واقع در خيابان قيطريه، در شب‌هاي ايام تعطيل تدريس مي‌کرد. از جمله فعاليت‌هاي او مي‌توان تصحيح، تحقيق و مقابله الميزان في تفسير القرآن از جلد ۷ تا جلد ۲۰ و بحار‌الانوار از جلد ۱۷ تا آخرين مجلد، بجز جلدهاي ۷۷ و ۷۸ را نام برد. بهبودي آثار فراواني در زمينه قرآن، تفسير، فقه، علوم قرآني، تاريخ و حديث دارد. او با زحمت‌هاي توان‌فرسايي که براي کسب صلاحيت لازم در اين زمينه به کار گرفته و با ذهني نقّاد و منطقي، به آثار خود جايگاهي ويژه بخشيده است. وي در طول ساليان دراز، در عرضه داشتِ ده‌ها جلد از کتب حديث، فقه، تاريخ و تفسير به شيوه‌اي منقّح و مصحَّح به نقل و نقد همت گماشته و کارنامه‌اي درخشان از خود به يادگار گذاشته است؛ هر‌چند که ديدگاه‌هاي ويژه او در نقد حديث، با نظرهاي متفاوت و گاه مخالفت‌هاي جدّي روبه‌رو بوده است.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 32866
صفحه از 423
پرینت  ارسال به