305
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

قيامت بر پيروان اهل تسنن بار مي‌شود و طاعات اهل سنت به طاعات شيعه اضافه مي‌شود، به اين ترتيب، شيعيان به خاطر طاعات ديگران به بهشت مي‌روند و اهل تسنن به خاطر گناهان ديگران به جهنم رانده مي‌شوند. البته امامان شيعه مسلمانان را از نيرنگ‌هاي آنان بر حذر مي‌داشتند.
حضور غلات و زنادقه در عرصه‌اي واحد: ۱ بهبودي مي‌گويد سيد مرتضي، به طور مفصل، درباره اين دو گروه و خاستگاه پيدايش آنان در الامالي سخن رانده است. ۲ يکي از اين زنادقه عبد‌الکريم بن أبي‌العوجاء است. او به اعتراف خود چهار هزار حديث جعل کرده که در آن حلال خدا را حرام و حرام او را حلال کرده تا آن حد که مسلمانان روزهايي را که بايد روزه بگيرند، افطار کنند و روزهايي را که بايد افطار کنند، روزه‌داري کنند. ۳ به نظر بهبودي اين اعتراف گزاف نيست؛ زيرا نمونه اين روايات در الکافي و الفقيه ۴ فراوان است و به نام احاديث عدديه شهرت يافته ۵ و شيخ صدوق بر اساس آن فتوا داده است. صدوق در کتاب الخصال، بعد از ذکر نه مورد از اين گونه احاديث، در باب اين که ماه رمضان هيچ گاه از سي روز کم‌تر نمي‌شود و ماه شعبان نيز هرگز تمام نمي‌شود. ۶ بنابراين، بهبودي معتقد است که اگر کسي از گروه شيعه به اخباري استناد کند که در شرايط تقيه از امامان صادر شده است، مبني بر اين که ماه رمضان نيز مانند ماه‌هاي ديگر ممکن است تمام نشود و زياده و نقصان مي‌يابد، مانند عامه (اهل تسنن) رفتار کرده است و به شرايط تقيه توجه نکرده است.
مهم‌ترين روش بهبودي در ردّ اين اخبار، اين است که راويان اين دست روايت‌ها را از طريق کتاب‌هاي تاريخي در شمار زنادقه معرفي مي‌کند و اگر کسي از علماي سلف به اين امر توجه کرده باشد، به نظريات آنان نيز ارجاع مي‌دهد. او ابتدا به رساله سيد مرتضي اشاره کرده که درباره ردّ اصحاب عدد است. سپس چنين ادامه مي‌دهد که شيخ صدوق نيز درباره اصحاب عدد، رساله‌اي نوشته که پس از تأليف، آن را براي حمّاد‌بن‌علي الفارسي در ردّ جنيديه ارسال نمود. اين دسته از روايت‌ها - را که بعدها احاديث عدديه خوانده شد - رضي‌الدين‌بن‌طاووس (م 664 ق) در کتاب خود، إقبال الاعمال نقل کرده است. بهبودي سخن ابن‌طاووس را نقل مي‌کند تا بفهماند در سند اين دست روايت‌ها افرادي چون عبد‌الله بن معاوية بن عبد‌الله بن جعفر بن ابي‌طالب وجود دارد که از امام صادق علیه السلام در شناخت ماه‌ها با حساب نقل کرده است. بهبودي نوشته است که راوي اين روايت، همان طور که از نظر ابن‌طاووس گذشته است، عبد‌الله‌بن‌معاويه جعفري است که از زنادقه بود و اصحاب او نيز مانند ابن‌ابي‌العوجاء از گروه

1.. براي مشاهده نمونه‌ها، جهت اثبات اين ادّعا ر.ک: بحار‌الانوار، ج۱۰، ص‌۱۶۳؛ نيز امالي، ج۱، ص‌۱۳۴؛ معرفة ‌الحديث، ص۶۷.

2.. امالي، ج۱، ص‌۸۸ - ۱۰۹.

3.. معرفة الحديث، ص۱۴، به نقل از: تاريخ طبري، ج۸، ص‌۴۸؛ الکامل، ج۴، ص‌۷؛ ميزان الاعتدال، ج۲، ص‌۶۴۴؛ لسان الميزان، ج۴، ص‌۵۱. البته در اين زمينه مخالفت‌هايي با نظر بهبودي بوده که به همراه پاسخ آن در «آخرين کلام در عرصه روايت و درايت حديث»، کيهان فرهنگي، ۳۳ش، به چاپ رسيده است.

4.. الکافي، ج۴، ص‌۷۸؛ من لا‌يحضره الفقيه، ج۲، ص‌۱۷۰.

5.. نيز ر.ک: مقدمه معجم الرجال، ۳۰- ۳۵.

6.. گفته است: روش خواصّ شيعه و اهل بصيرت در ماه رمضان اين است که در ماه رمضان که هيچ گاه از سي روز کم‌تر نمي‌شود، روزه مي‌گيرند و اين امر کاملاً موافق با کتاب خدا و مخالف عامّه است. (الخصال، باب الثلاثين)


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
304

به نظر بهبودي آراي صحابه و تابعان و به تبع آن، اختلاف فقها در اکثر ابواب فقهي، از جمله صلاة، صيام، حج و مانند آن، از همين روست. ۱ تعدادي به دسته‌اي از روايات تمسک مي‌جويند و شماري ديگر بر اساس روايات ديگري فتوا مي‌دهند.
4. سقوط در ورطه محنت از يک سو ۲ و ظهور و فتنه غلات و زنادقه از خاستگاه واحد از سوي ديگر: بهبودي مي‌گويد پس از سقوط حکومت شرق و غرب به دست مسلمانان و فتح بلاد روم شرقي، کارگزاران نصراني و سياست‌مدارانشان دريافتند که اسلام با ويژگي‌هايي که دارد، علاوه بر نفوذ در قلب‌ها، عقايد مردم را تحت تأثير قرار مي‌دهد، کيان مذهب و حکومت آنان را به زودي منحل و زبان آنان را نيز متحول خواهد کرد. از اين رو، پس از چاره‌انديشي از افراد با کفايت و بعد از تبادل آرا با افراد با‌بصيرت، عمّال خود را به بلاد مسلمانان در مجمع قرّا، فقها و عرفاي آنان گسيل داشتند تا جوان و پير را با القاي شبهه و انتشار اکاذيب، جهت مزيد تفرقه در ميان آنان گمراه کنند. ۳
به عقيده وي، گروه نامبرده در زمينه مسائل زير به القاي شبهه و جعل حديث مي‌پرداختند: جبر، قدر، مشکلات اختيار، اختبار، معضِل تشبيه و تعطيل، نزول، جمع و تدوين قرآن، شبهه تحريف، تشويق به تلاوت آيات، حفظ، تجويد، ترتيل و خواندن آن به طور مداوم، در صبح و شام، معجزات خرافي و نشر آن توسط قصه‌گويان يا مشايخ غافل، دعاهاي عرفاني و وعده به ثواب‌هاي گزاف، خلق آسمان و زمين و شناخت خورشيد، ماه، ستاره، ايجاد ابر، توفان و باران و علت خسوف، کسوف و زلزله.
بهبودي ادامه مي‌دهد که پس از ظهور شيعه در عراق و تأسيس جامعه فرهنگي در آن جا، گروهي از اين زنادقه به سوي شيعه در کوفه شتافتند. احاديثي در غلو و تفويض براي آنان ساختند؛ مانند اين که اگر کسي امامش را بشناسد، هر چه خواست، انجام دهد و هم چنين جعل کردند که گناهان شيعيان، در روز

1.. براي مشاهده نمونه ديگر از برداشت اشتباه و در نتيجه فتواي خطاي ابن‌عباس و توضيح آن ر.ک: معرفة الحديث، ص۹- ۱۱.

2.. منظور دوراني است که نزاع بين اشاعره و معتزله در گرفت و بسياري از مسلمانان يک ديگر را تکفير مي‌کردند و نيز مسأله خلق قرآن مطرح شد و همگان پس از تفتيش عقايد، دچار رنج‌هاي فراوان شدند. از جمله احمد‌بن‌حنبل که در زندان بسيار مورد آزار قرار گرفت. اين دوران در تاريخ اسلامي به دوران «محنت» نام‌بردار است. (ر.ک: بحار الانوار، کتاب الفتن و المحن)؛

3.. براي روشن‌تر شدن بحث به طور مستند ر.ک: معرفة الحديث، ص۷۳- ۸۰. در گفت‌و‌گويي شفاهي بهبودي اظهار کرد که اين نتايج را بيشتر علاوه بر منقولات سيد مرتضي در الامالي، بيشتر با تدبر در روايت‌هايي به دست آورده که نشان مي‌دهد جعل بعضي احاديث از فتنه زنادقه نشأت گرفته است؛ او به اخباري درباره فتنه غلات و زنادقه در جلد ۲۵ بحار‌الانوار اشاره کرد که بر ‌اساس آن، معلوم مي‌شود بسياري از فرقه‌هاي ديگر که در بين مسلمانان به وجود آمدند، از ريشه فردي چون مسيلمه کذاب بودند (ر.ک: بحار‌الانوار، ج۲۵، ص‌۲۶۳). وي به روايت‌هايي اشاره کرد که ريشه غلات و زنادقه را از يهود، نصارا و مجوس معرفي مي‌کند (همان، ص۲۶۵). با مروري بر اين روايات روشن مي‌شود که روشن‌فکران مملکت‌هايي که مغلوب سپاه مسلمانان شدند، اين جريان را به راه انداختند. بهبودي با ريشه‌يابي دقيق عملکردهاي راويان دروغ پرداز در روايات اين بخش و مطالعه پيدايش نام زندقه در کتب تاريخي، مطالب فوق را نتيجه گرفته است. علاوه بر آن، براي روشن شدن وضعيت آنان به رجال الکشي ارجاع مي‌دهد تا معلوم شود اصل اين دو گروه، مثلاً از اعضاي کاتوليک ريشه مي‌گيرد. بهبودي مي‌گويد چرا يک نفر کاتوليک بايد در لباس مسلمانان، بين آنان به القاي شبهه بپردازد؟ (ر.ک: اختيار معرفة الرجال، ص۲۶۲- ۲۶۵). او همچنين به رواياتي در عيون اخبار الرضا ارجاع مي‌دهد که بر‌اساس آن معلوم مي‌شود، هزينه‌هاي هنگفتي براي تحقق اهداف اين خراب‌کاري‌ها صرف مي‌شد. به عقيده وي، اين خرج‌ها از اموال خارجي تأمين شده است. ناگفته نماند پژوهش در اين‌باره مي‌تواند خود موضوعي مجزا براي تحقيق جديدي باشد.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33553
صفحه از 423
پرینت  ارسال به