317
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

يافتن تصحيف با اصل قرار دادن مکتوبات رجالي اقدمين

بهبودي براي يافتن شرح حال راويان به کتب رجالي اقدمين مراجعه مي‌کند و گفته‌هاي آنان را در مقام معارضه با روايت‌هاي منقول، اصل قرار مي‌دهد؛ يعني اگر بين شرح رجاليان درباره راويان و روايت‌هاي ايشان در عمل تعارضي حاصل آيد، بهبودي شرح رجاليان را مي‌پذيرد و براي اصلاح سند تلاش مي‌کند؛ براي نمونه درباره عبد‌الله‌بن‌مُسکان به قول ابن‌النجاشي و کشي مراجعه مي‌کند و از آن دو نقل مي‌کند که اين راوي تنها از ابو‌الحسن موسي( نقل مي‌کند و از امام صادق علیه السلام نقل نمي‌کند. در اين صورت، تصور همگان مبني بر مرسل بودن روايات ابن‌مسکان از امام صادق علیه السلام يا عدم پذيرش قول اقدمين درباره روايت‌هاي وي را نمي‌پذيرد. بلکه او به دليل قبول قول ابن‌النجاشي و کشي معتقد است که در 35 روايتي که از ابن‌مسکان از امام صادق آمار شده است، همگي تصحيف عبد‌الله‌بن‌سنان وجود دارد. البته بهبودي اين مورد تصحيف را در اثر مقابله احاديثي که در سند و متن کاملاً با هم مشابه است، به دست آورده و اصلاح کرده است؛ ۱ براي نمونه در التهذيب:
محمد‌بن‌يعقوب، عن محمد‌بن‌يحيي، عن أحمد‌بن‌محمد، عن الحسين‌بن‌سعيد، عن النضر‌بن‌سويد، عن ابن‌مُسکان قال: سمعت أبا‌عبد‌الله( و هو خارج من الکعبة و هو يقول: الله اکبر ...۲
همين روايت با همين متن و سند در الکافي با اين تفاوت آمده است که به جاي عبد‌الله‌بن‌مسکان عبد‌الله‌بن‌سنان است. ۳ بهبودي با توجه به پذيرش قول ابن‌النجاشي و کشي و نيز از رهگذر مقابله اين روايات مشابه با يکديگر به مورد و اصلاح تصحيف دست يافته است. ۴

2. يافتن موارد تعليق در سند

در اين بخش نيز بهبودي با کنار هم قرار دادن و مقايسه کردن دو يا چند سند که در يکي از کتب أربعه، پشت سر هم قرار دارند، موارد تعليق را تشخيص داده و سندي را که در يکي ديگر از کتب اربعه آمده، از حالت تعليق خارج مي‌کند. او در تمام اين موارد، براي نشان دادن تعليق از علامت {} استفاده مي‌کند و نگارنده مقاله نيز به همان سبک موارد را مشخص مي‌کند.
براي نمونه به دو حديث - که در الکافي پشت سر هم درج شده - اشاره مي‌کند که در ابتداي سندِ روايت نخست، {علي‌بن‌ابراهيم، عن ابيه، عن اسماعيل‌بن‌مرّار، عن يونس} آمده است و در ابتداي سند روايت بعدي که بلافاصله در الکافي پس از حديث اول آمده، تنها {يونس} ملاحظه مي‌شود. بهبودي

1.. روش مقابله در بخش‌هاي بعدي مي‌آيد.

2.. التهذيب، ج۵، ص‌۲۷۹.

3.. ر.ک: الکافي، ج۴، ص‌۵۲۹.

4.. علل الحديث، ص۱۶۰ و ۱۶۱. او موارد ديگري از اين تصحيف را مقابله کرده و در کتاب خود درج نموده است. ر.ک: ص۱۶۲ و ۱۶۳.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
316

التهذيب: ۱
علي‌بن‌الحسن‌بن‌فضّال، عن العبّاس‌بن‌عامر، عن أبي‌المغرا حُميد‌بن المثني، عن أبي‌العباس و عبيد‌بن‌زياد، عن أبي‌عبدالله( في الصّبي تزوّج الصّبية؟ ...
الکافي: ۲
محمد‌بن‌يحيي، عن أحمد‌بن‌محمد، عن ابن‌فضّال، عن القاسم‌بن‌عروة، عن ابن‌بکير، عن عبيد بن زرارة، عن أبي‌عبد‌الله( قال: سألته عن الصّبي يزوّج الصّبية. ...
الفقيه: ۳
روي النضر‌بن‌سويد، عن القاسم‌بن‌سليمان، عن عبيد‌بن‌زرارة، عن أبي‌عبد‌الله( أنّه سأله عن الصّبي يزوّج الصّبية، هل يتوارثان؟ ...
بهبودي در اين‌باره توضيح مي‌دهد کلمه «عبيد ‌بن ‌زياد» در نسخه التهذيب، تصحيفِ «عبيد‌ بن‌ زرارة» است؛ ۴ زيرا نسخه‌هاي الکافي و الفقيه مانند هم است و التهذيب پس از آن دو، به ظاهر دچار تصحيف شده است.
نمونه ديگر تصحيح بهبودي از تصحيف متن و اسقاط در سند، چنين است: در التهذيب آمده است:
محمد‌بن‌عبد‌الجبار، عن محمد‌بن‌إسماعيل‌بن‌بزيع، عن علي‌بن‌النعمان عن سويد القلّاء، عن أبي‌سعد، عن أبي‌عبد‌الله( قال: يجب الحلق علي ثلاثة نفر: رجل لبّد و رجل حجّ ندباً لم يحجّ قبلها و رجل عقّص رأسه.
همين حديث در وسائل الشيعة چنين آمده است: محمد‌بن‌عبد‌الجبار، عن محمد‌بن‌إسماعيل، عن علي‌بن‌النعمان، عن سويد القلّاء، عن أبي‌سعيد، عن أبي‌عبد‌الله( قال: يجب الحلق علي ثلاثة نفر: رجل لبّد و رجل حجّ بدواً لم يحجّ قبلها و رجل عقص رأسه.
در اين روايت به زعم بهبودي، علاوه بر تصحيف ابو‌سعيد قماط يا ابوسعيد مکاري هاشم‌بن‌حيان به ابو‌سعد در نسخه التهذيب، جمله «حجّ بدئاً= حجّ بدواً» به صورت «حج ندباً» تصحيف شده است. ۵ ظاهراً او نقل وسائل را صحيح دانسته است.
ناگفته نماند که در بسياري موارد، در تحريف، تصحيف و اسقاط در متن، بررسي‌هاي او تنها به مقابله روايت‌ها محدود نمي‌شود، بلکه متن روايت‌ها را در درجه اول با متن قرآن و فتواي شيعه مورد مقايسه و نقد قرار مي‌دهد. ۶

1.. التهذيب، ج۹، ص‌۳۸۲.

2.. الکافي، ج۷، ص‌۱۳۲.

3.. الفقيه، ج۴، ص‌۳۰۹.

4.. علل الحديث، ص۱۱۴. نيز براي تصحيح ارجاع داده است به: وسائل الشيعة، ج۱۷، ص‌۵۲۸.

5.. همان، ص۹۴ و ۹۵. براي نمونه‌هاي بيشتر در تحريف و تصحيف متن به روش مقابله، ر.ک: ص۱۹۰- ۲۳۷ و براي اسقاط از متون ر.ک: ص۲۳۸-۲۵۰. هم چنين سقط در التهذيب را ر.ک: ص۲۵۱-۲۶۲.

6.. براي نمونه ر.ک: علل الحديث، ص۲۲۴ و ۲۴۹. روايت‌ها را در اين دو نمونه از الفقيه درباره ديه و التهذيب درباره ديه قتل خطايي نقل مي‌کند و علاوه بر موارد اسقاط يا تصحيف، براي تصحيح به فتواي شيعه و آيه قرآن مراجعه مي‌کند.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33484
صفحه از 423
پرینت  ارسال به