را به سر پناه ببرد و با علوفه شخصي تغذيه کند، اصلاً زکات ندارد. نصاب بعدي در زکات گوسفند از 121 عدد شروع مي‌شود تا دويست گوسفند که صاحب رمه بايد دو گوسفند بدهد. به همين ترتيب کسي که 201 گوسفند دارد و بيشتر تا به سيصد گوسفند برسد، سه گوسفند مي‌دهد. از 301 گوسفند هر قدر بيشتر داشته باشد تا چهارصد گوسفند، چهار رأس را زکات مي‌دهد و بر همين منوال. ¹ افزون بر اين اگر آن گوسفندي که باقي مي‌ماند، شيرده باشد و بره‌هاي خود را شير دهد، نبايد دريافت شود. اگر گوسفند بلوچي که از نژاد برتر است باشد، نبايد دريافت شود. دست آخر اگر قوچ رمه باشد که براي تخم‌کِشي لازم است يا چاق‌ترين گوسفند باشد، نبايد دريافت شود. در مقابل، اگر گوسفند باقي مانده بيمار، نزار و لاغر و يا پا شکسته باشد نيز نبايد دريافت شود. رعايت اين شرايط و اين مراتب، بر اساس اجماع فريقين از حيث فتوا و روايت قطعي است و به منزله تبصره‌اي است که در مورد اصل نصاب بايد اجرا شود. به اين معنا که بايد از همان نخست بدون اين زحمت‌ها و مشکل‌ها؛ مثلاً مطابق نصاب اول، يک گوسفند معمولي دريافت کنند. ²

محاسبه عقلي در روايات

بهبودي گاهي براي تشخيص صحت و سقم روايات، از نظر عقلي به وارسي حديث مي‌پردازد؛ مثلاً در نمونه قبلي براي زکات گوسفندان، به شيوه‌اي که در روايت فوق آمده، مي‌گويد برنامه کسي که 120 گوسفند دارد و بايد يک گوسفند بدهد، مطابق روايت مذکور، بايد هفت بار اين بخش و تقسيم تکرار شود تا يک گوسفند باقي بماند. اجراي عملي اين برنامه، بر اساس طبيعتي که گوسفند دارد، نيازمند 120 کارگر است که هر يک گوسفندي را در بغل بگيرد و يا به گردن او بچسبد تا بتواند آنها را از هم جدا نگه دارد، در غير اين صورت درهم مي‌شوند و قرار نمي‌گيرند. ^۳

كتابنامه

- الطبقات الکبري، محمد ابن‌سعد، بيروت: دار‌صادر، بي‌تا.
- کامل الزيارات، ابو‌القاسم جعفر‌بن‌محمد ابن‌قولويه، مکتبة الصدوق، 1375 ش.
- سنن ابن‌ماجه، محمد ابن‌ماجه قزويني، ‌بيروت: دار‌الفکر، بي‌تا.
- سيرة‌النبي، ابو‌محمد عبدالملک بن‌هشام بن ايوب ابن‌هشام، مصر: مصطفي البابي الحلبي، 1375ق.
- الجامع الصحيح المسند المختصر من أمور رسول اللّه و سننه و أيامه، محمد بن اسماعيل بخاري، بيروت: دارالفکر، افست، 1401 ق.
- معاني القرآن (ترجمه و تفسير قرآن)، محمد‌باقر بهبودي، نشر سرا، سوم، 1379ش.
- تدبري در قرآن، محمد‌باقر بهبودي، انتشارات سنا، 1378 ش.
- معارف قرآني، محمد‌باقر بهبودي، نشر سرا، 1380 ش.

ردّ حديث مخالف اجماع

بهبودي متن حديثي را که مخالف اجماع باشد، از درجه اعتبار و حجيت ساقط مي‌داند، اگرچه سند آن معتبر باشد. وي گاهي متن اين دست روايت‌ها را عليل مي‌داند، براي نمونه متن حديثي مشتمل بر حکم ديه مقتول است و ديه مقتول را بر مردم شهري تحميل کرده که قاتل در آن جا به دنيا آمده است. ¹ او مي‌گويد: اين حکم مخالف اجماع مسلمانان است؛ زيرا ديه قتل خطا بر وارث طفيلي قاتل است؛ از جمله: برادران، عموها، دايي‌ها و پسرانشان. آنان بايد ظرف سه سال ديه را تأديه کنند و اگر استطاعت نداشته باشند، به اتفاق اهل بيت، ديه بايد از بيت‌المال مسلمانان پرداخت شود؛ مثلاً حديثي را که درباره آداب دريافت زکوة در الکافي درج شده است ² و پس از آن به المقنعة مفيد، ³ التهذيب ⁴ و وسائل‌الشيعة ⁵ راه يافته است، به علت مخالفت با اجماع، از درجه اعتبار ساقط مي‌داند و آن را در صحيح الکافي درج نکرده است. مفاد اين حديث طولاني آن است که امير‌المؤمنين به مأمور زکات خود توصيه کرد که اگر کسي داراي رمه گوسفند، شتر يا گاو باشد، دام‌هاي او را به دو دسته از هم جدا کن و انتخاب يک دسته آن را به صاحب دام واگذار کن تا هر دسته‌اي را به صلاح خود بداند، براي خود برگزيند و چون يک دسته دام را انتخاب کرد، ديگر متعرض نشو و دوباره دسته باقي‌مانده را به دو بخش تقسيم کن و انتخاب يک بخش آن را به صاحب رمه تفويض کن. به همين ترتيب، ادامه بده تا در آخر اين بخش و تقسيم، تعدادي که به حق زکات وافي باشد، باقي بماند و تو آن را دريافت کني. اگر احياناً تصور کرد که اين تقسيم به مصلحت او نبوده و تقاضاي تجديد برنامه کرد، دوباره رمه او را به حال اول باز گردان و فرصت بگذار تا درهم شوند و تو دوباره همين برنامه را به اجرا بگذار.
بهبودي معتقد است به دلايل مختلف، بويژه به دليل مخالف بودن اين حکم با اجماع، توصيه و برنامه ارائه شده در اين روايت موهوم است. وي مي‌گويد:
به اجماع شيعه و سنّي و اتفاق محتواي حديث آنان در باب زکات، زکات چهل گوسفند، يک گوسفند است، آن هم در صورتي که همان چهل گوسفند، يک سال تمام در تملک اين فرد باشد، بدون شريک و تعويض. از طرفي، کم‌تر از چهل گوسفند، حتي 39 تا هم زکات ندارد. از سوي ديگر، زکات چهل گوسفند، پنجاه گوسفند يا بيش‌تر تا 120 گوسفند نيز همان يک گوسفند است، با همان شرايط که صاحب دام شريک نداشته باشد و تعويض هم نکرده باشد. شرط لازم ديگر اين است که رمه او در تمام دوران سال، در چرا باشند و خرجي بر صاحب رمه تحميل نکنند، حتي اگر در سال خشک‌سالي، ضايعه مرتع يا در اثر سرما مجبور شود گوسفندان