است؛ علاوه بر شيعيان ـ كه آن را پس از قرآن كريم، بزرگ‌ترين دستور زندگي مادي و معنوي و والاترين كتاب رهايي بخش دانسته و دستورات معنوي و حكومتي آن را بزرگ‌ترين راه نجات تلقي کرده‌اند ـ ^۱ بزرگان اهل سنت هم آن را بسيار ستوده‌اند. با بررسي خطبه‌ها و رساله‌هاي اديبان و علماي عرب و بلكه اشعار شاعران عربيِ پس از اسلام، خواهيم ديد كمتر شاعر و اديبي از سخنان علی علیه السلامعليه السلام) معنايي را نگرفته و يا كلام وي را در نوشته و سروده خويش تضمين نكرده باشد. ^۲ مترسّلان عربي چون عبدالحميد بن يحيي عامري (م 132ق)، جاحظ (م 255ق) و ابن نباته (م374ق) نيز براي مشق فصاحت و بلاغت در آن نگريسته و فقره‌هايش رابه كار برده‌اند و اين كار را به ديگران نيز توصيه كرده‌اند. ^۳

مطالعات غربيان در باب شيعه

غربيان در نقطه آغازين برخورد و آشنايي با مسلمانان (جنگ‌هاي صليبي) بيشتر با فاطميان در تماس بوده و يا آن كه آگاهي‌هاي اندك خويش را درباره اسلام، از حشّاشين (اسماعيليه) ^۴ كسب مي‌كردند. ^۵ در اين دوران سرشار از آگاهي‌هاي اندك و ناكافي از اسلام، ^۶ تصورات آنها از شيعه به مراتب كم‌تر و نادرست‌تر بود. ^۷ ويليام صوري، ^۸ رئيس اسقفان شهر صور در اين ايام، يكي از قديمي‌ترين نويسندگان غربي است كه براي نخستين بار در نوشته خود به شيعه اشاره مي‌كند و به گمان خود، تفاوت آن را با اسلام سني بيان مي‌دارد، اما حقيقت، آن است كه او از شيعه به نادرستي و تنها بدان جهت كه تعاليمش شبيه آيين وي است، ياد مي‌كند. ^۹ ويليام (و نويسندگان پيروش) معتقد بودند جبرييل( در ابلاغ وحي به علی علیه السلامعليه السلام) خطا كرده و به اشتباه، به پيامبر صلی الله علیه و آله ابلاغ وحي نموده است، ^۱۰ و ^۱۱ ولي چه جاي تعجب وقتي منبع آگاهي‌هاي امثال ويليام از شيعه، سخنان افرادي چون شيخ الجبل، رئيس حشّاشين (اسماعيليه) شام باشد. ^۱۲
اين گونه خطاها در آثار ديگر نويسندگان عصر صليبي چون ژاك دو ويتري ^۱۳ اسقف منطقه عكا نيز به چشم مي‌خورد؛ ژاك، با وجود، آگاهي‌هاي بيشتر از اسلام، اطلاعاتي ناچيز و نادرست در باب شيعه از

پژوهش‌هاي خاورشناسان درباره نهج‌البلاغه ^۱

دكتر عباس احمدوند ^۲

دكتر سحر كاوندي ^۳

چکيده

نهج‌البلاغه ـ كه مجموعه‌اي است از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار اميرالمؤمنين علی علیه السلامعليه السلام) ـ يكي از مهم‌ترين كتب ادب عربي و سمبل فصاحت و بلاغت در آن زبان شمرده مي‌شود. اين كتاب، از دير باز، مورد توجه عالمان و اديبان مسلمان واقع شده و سهم فراواني از پژوهش‌هاي خاورشناسان غربي را نيز به خود اختصاص داده است. شناخت پژوهش‌هاي غربيان درباره آن را مي‌توان عاملي مهم در شناسايي جريان شيعه‌پژوهي و مطالعات عرب شناسان غربي دانست. بررسي مراحل، علل و دستاوردهاي پژوهش‌هاي خاورشناسان و نيز ورود محققان مسلمان مقيم غرب به اين عرصه، از مسايل مهم مطرح شده در اين مقاله است.

کليد واژه‌ها: نهج‌البلاغه، امام علی علیه السلامعليه السلام)، خاورشناسي، شيعه‌پژوهي در غرب، پژوهش‌هاي خاورشناسان در ادب عربي (عرب‌شناسي).

اهميت و جايگاه نهج‌البلاغه

نهج‌البلاغه يا راه رسا سخن راندن، دايرة‌‌المعارفي است از فرهنگ اسلامي كه در آن مباحثي چون خداشناسي، جهان فرشتگان، پيدايي جهان، طبيعت انسان، امت‌ها و حكومت‌هاي نيك كردار يا ستمكار وجود دارد. ^۴ سخنان علی علیه السلامعليه السلام) در طرح اين نوع مباحث با زبان موعظه، هر پديده محسوس يا معقولي را بسيار روشن و قابل درك پيش چشم خواننده قرار مي‌دهد. آن‌گاه، آرام آرام خواننده را با خود به سرمنزلي مي‌رساند كه همان درگاه خداوند و آستان پروردگار باشد ^۵ . اين كتاب از دير باز مورد توجه مسلمانان بوده