مطالعات اسلامي، ترجمه آثار اسلامي و شرقي بود. ^۱ از اين رو، طي قرون 15 و 16 ميلادي ـ كه مصادف با آغاز مطالعات جدي اسلامي در غرب است ـ برخي از مشاهير خاورشناسان، چون سيلوستر دو ساسي ^۲ (بعدها ساسي) ـ كه از جمله مهم‌ترين عربي‌دانان غربي محسوب مي‌شدند ـ به متون برجسته ادب عربي علاقه‌مند شدند كه نهج‌البلاغه از مهم‌ترين آنها بود. ^۳
در اين دوران، مهم‌ترين علت توجه خاورشناسان به نهج‌البلاغه، اهميت ادبي آن بود و طبعاً براي تعليم و تعلم زبان عربي، آنها ناگريز از يادگيري مهم‌ترين نصوص ادب عربي بودند كه نهج‌البلاغه در زمره آنها بود. ^۴ كارل بروكلمان ـ كه اشعار و حكم علی علیه السلامعليه السلام) را اساساً تحت عنوان غير منصفانه «ادبيات منحول علوي» آورده است، ^۵ آغاز ترجمه و نشر آثار و اشعار منسوب به علی علیه السلامعليه السلام) را به لاتيني در قرن پانزدهم ميلادي مي‌داند. ^۶ اما اين آغاز راه بود و در قرون بعد، فعاليت‌هاي غربيان در اين زمينه رشد كمي و كيفي يافت؛ براي نمونه در سال1629م، كتابي به نام شذرات الأدب من كلام العرب در ليدن منتشر شد كه همراه لامية العجم طغرايي و خطبه‌اي از ابوعلي سينا، ترجمه برخي حکم علی علیه السلامعليه السلام) را نيز به همراه داشت. ^۷ در سال 1806م، نيز فلايشر، ^۸ خاورشناس و عرب شناس شهير آلماني، كتابي حاوي برگزيده‌هاي ادب عربي را به نام نثر اللئالي، به آلماني ترجمه و منتشر ساخت. ^۹ وي همچنين به سال 1837م، حِكَم صدگانه علی علیه السلامعليه السلام)، جمع‌آوري شده توسط رشيدالدين وطواط، را با حواشي و تعليقات، به آلماني ترجمه و در لايپزيك منتشر ساخت؛ ^۱۰ چنان كه سيمون اوكلي، ^۱۱ در كتاب تاريخ سارازن‌ها ^۱۲ نيز به نقل و ترجمه انگليسي 169 مورد از كلمات حكيمانه علی علیه السلامعليه السلام) پرداخته است. ^۱۳
اين نهضت ترجمه‌اي بعدها نيز تداوم يافت؛ به عنوان نمونه ويليام يول ^۱۴ ، خاورشناس و عرب شناس انگليسي در سال1832م، به ترجمه انگليسي صد كلمه مولاي متقيان اميرمؤمنان (تهران، 1304) ـ كه احتمالاً روايت فارسي مجموعه رشيدالدين وطواط در قرن ششم است ـ پرداخته و آن را در ادينبورو منتشر ساخته است. ^۱۵ و ^۱۶ با اين همه، توجه به اين متن برجسته ادبي تنها اختصاص به خاورشناسان و

ويليام صوري اخذ و ارائه مي‌كند؛ ^۱ چنان كه جوين ويل ^۲ ، تريپولي ^۳ و ريكولدو دامونت كروس ^۴ نيز تحت تأثير ويليام، چنين ادعايي را ابراز مي‌كردند. ^۵
كم اطلاعي و ناآگاهي نسبت به شيعه و معرفي نادرست آن از سوي غربيان تنها، به دوران نبردهاي صليبي اختصاص نداشت و حتي تا زمان‌هاي بعد نيز ادامه يافت ^۶ . البته بحث از زمينه‌ها، علل و روند خاص مطالعات شيعي غربيان بسيار گسترده است ^۷ ، ليكن در تمامي مطالعات و معرفي‌هاي هر چند نادرست و محرَّف از شيعه، ملاحظه مي‌شود موضوعي كه توجه غربيان را بيشتر به خود جلب کرده، علي بن ابي طالب( است كه در اکثر جاهايي كه سخني از شيعه به ميان مي آيد، نام ايشان ذكر مي‌گردد.

علل توجه غربيان به علی علیه السلامعليه السلام) در قرون وسطي

علاوه بر معرفي محرّف علی علیه السلامعليه السلام) در برخي كتب لاتيني ^۸ و تكرار آنها در دوره‌هاي معاصر ^۹ غربيان به دلايلي ديگر نيز به علی علیه السلامعليه السلام) و مباحث و مسايل مربوط به وي توجه ‌كرده‌اند. چنان كه مي‌دانيم يكي از عناصر مهم شركت كننده در جنگ صليبي اول، شواليه‌هاي (جوانمردان) مسيحي بودند كه طبق آگاهي‌هايي كه درباره علی علیه السلامعليه السلام) و شخصيت وي كسب کرده بودند، مي‌پنداشتند بهترين شواليه و ارزنده‌ترين خلفاي راشد، علی علیه السلامعليه السلام) است. ^۱۰ اين مسائل باعث شد شخصيت، آراء و احياناً آثار ايشان از همان ابتدا، مورد توجه غربيانِ درگير و مواجه با اسلام و مسلمين قرار گيرد و زمينه ايجاد ادبياتي گسترده را در باب حضرت و مسايل مربوط به ايشان فراهم آورد. در اين نوشتار، به بخشي از آن آثاري كه درباره نهج‌البلاغه شكل گرفته است، اشاره مي‌كنيم.

آغاز فعاليت‌هاي علمي غربيان درباره نهج‌البلاغه

همان‌گونه که پيشتر آمد، نهج‌البلاغه از دير باز مورد توجه ادباي مسلمان بوده و ايشان پيوسته به تلخيص، شرح و تأثيرپذيري از آن مشغول بوده‌ا‌‌ند ^۱۱ و ^۱۲ از سوي ديگر، يكي از نخستين گام‌هاي غربيان در