337
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

اين كتاب مجموعه‌اي از خطبه‌ها، رسائل، عهود و حِكَم است که، «به طور سنتي»، به علی علیه السلامعليه السلام) نسبت داده مي‌شود و مسلمانان سبك فصيح و آراسته آن را يكي از آثار برجسته نثر عربي مي‌دانند.۱
وي سپس درباره مناقشه‌هاي بر سر اصالت كتاب مي‌گويد:
سبك بيشتر فقرات نهج، نشانگر نضج تعابير ، عمق و پختگي كلمات آن است كه براي دوره‌اي نزديك به دوران تدوين قرآن، عجيب است.۲
آنگاه در ادامه، آراي شيعيان و بزرگان ادباي عرب را در تأييد اصالت كتاب مي‌آورد. ۳ اما با اين‌که او مسأله تعيين ميزان اصالت نهج‌البلاغه را لاينحل مي‌داند، ۴ از شهرت پژوهش‌هاي افرادي چون واگليري نيز غافل نمانده، معتقد است:
بي‌ترديد، بخش‌هاي قابل ملاحظه‌اي از كتاب، بويژه بخش‌هاي تاريخي و خطب آن مي‌تواند از سوي خود علی علیه السلامعليه السلام) نگاشته شده باشد؛ زيرا در آن، عباراتي كه اسناد يا سلسله ناقلانش به عصر حضرت باز مي گردد، موجود است. ۵
البته نظر نهايي و بسيار عجيب باسورث آن است كه مواد كتاب از آن علی علیه السلامعليه السلام) است، اما شكل و تحرير کنوني آن، احتمالاً به شريف رضي تعلق دارد. ۶

ورود مسلمانان به عرصه نهج‌البلاغه پژوهي در غرب

پژوهش‌ها

برخي از مسلمانان در نيمه نخست قرن بيستم، زير نظر خاورشناسان، تحصيل كرده و به شيوه ايشان در ادب عربي تحقيقاتي را انجام دادند. با اين حال، علايق شرقي ايشان باعث شد دغدغه‌ها و مسايل مورد توجه خاورشناسان به شرقي‌هاي مسلمانِ در تماس با اين نوع افراد نيز منتقل گردد؛ از جمله مهم‌ترين مسايل خاورشناسي درباره نهج‌البلاغه، بحث اصالت آن بود. از اين رو، بسياري از محققان مسلمان ساكن غرب يا شرق، متوجه چنين بحثي شده و باب تازه‌اي را در پژوهش‌هاي خويش گشودند. شايد تأليف آثاري چون استناد نهج‌البلاغه، ۷ مصادر نهج‌البلاغه و أسانيده ۸ و آثاري ديگر، ۹ حاصل اين رويكرد محققان مسلمان باشد. بنابراين، مسأله اثبات اصالت نهج‌البلاغه بسيار مورد توجه محققان مسلمان ساكن

1.. Ibid.

2.. “Nahj al – Balagha (The Way of Eloquence) “.

3.. Ibid؛ نيز براي فهرستي کامل‌تر از پژوهش‌هاي غربيان و تحقيقات صورت گرفته در غرب باب نهج‌البلاغه، ر.ک: “Ali ibn Abi talib” in Dictionary of literary Biography, Vol ۳۱۱, P.۷۹.

4.. ر.ك: استناد نهج البلاغه.

5.. ر.ك: مصادر نهج البلاغه و اسانيده.

6.. مهم‌ترين اثر در معرفي مستندات نهج‌البلاغه در آثار پيش از شريف رضي، کتاب نهج‌السعادة از محمدباقر محمودي است. بعد کتاب ۲۴ جلدي تمام نهج‌البلاغه و کتاب‌هاي مفصل عبدالله نعمه و محمد دشتي.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
336

البته عبدالجليل تنها به ارائه اين پيشنهاد ارزنده و در نوع خود كم‌نظير، بسنده مي‌كند و اقدامي عملي در اين زمينه انجام نمي‌دهد. شايد در پي اين نوع فراخواندن‌ها بود كه گيب، ضمن بحث از ادب عربي در عصر آل بويه، ۱ مدوِن اصلي نهج البلاغه را معين نکرده و آن را به شريف رضي و يا شريف مرتضي نسبت مي‌دهد؛ ۲ گر چه او در باب استناد حقيقي و درستِ خطبه‌ها به حضرت و سجع زيبا و غير متكلف نهج‌البلاغه ـ كه وي آن را «شاهراه بلاغت» مي‌نامد ـ ترديدي روا نمي‌دارد ۳ و از شهرت فراوان آن در ميان شيعيان و اهل سنت ياد مي‌كند. ۴ پس از ويرايش دوم كتاب گيب (1963م)، آهسته آهسته روند داوري‌ها درباره نهج‌البلاغه رو به بهبود گذارد؛ براي مثال مختارجبلي، نويسنده مسلمان مقاله «نهج‌البلاغه» در دايرة المعارف اسلام ليدن (ويرايش دوم) ـ كه نماينده رهيافت توصيفي اسلام شناسي در غرب است ـ ۵ نخستين بحث از اصالت نهج‌البلاغه را متعلق به ابن خلكان دانسته است، كه ذهبي و ديگران بعدها آن را تكرار كرده‌اند. ۶ وي با ردّ نظر محققاني چون دوسلان و استناد به آثار مشاهير خاورشناسان و نسخ خطي متعدد، اذعان مي‌دارد تمامي نسخ نهج‌البلاغه از آنِ علی علیه السلامعليه السلام) بوده و گردآورنده آن شريف رضي است. ۷
جبلي علي‌رغم به كاربردن كلمه«منسوب» براي نهج‌البلاغه علی علیه السلامعليه السلام)، با استعمال واژه« به طور سنتي» نشان مي‌دهد كه روش خاورشناسان قرون 18و19م، مخدوش است. ۸
او در ميان استناد به پژوهش‌هاي خاورشناسان، به تحقيقات لور اوكسيا واگليري، ۹ خاورشناس شهير ايتاليايي، توجه فراواني دارد. جبلي به طور خاص، تحت تأثير اين سخن واگليري است كه بخش فراواني از نهج‌البلاغه، بويژه بخش‌هاي تاريخي آن، به راستي از آنِ علی علیه السلامعليه السلام) است؛ اما اثبات اصالت ما بقي آن با دشواري‌هايي روبه‌روست. ۱۰ در واقع، واگليري در مقاله مشهور خود درباره نهج‌البلاغه و گردآورنده آن شريف رضي، ضمن بحث از انتساب تدوين كتاب به رضي، عمده مطالب آن را هم از آن علی علیه السلامعليه السلام) مي‌داند؛ ۱۱ چنان كه در برابر ترديدهاي ابن خلّكان و مقّلدان وي ۱۲ در تأييد اصالت بخش عمده‌اي از مجموعه، به منابع هم عصر ابن خلکان و پيش‌تر از او و نيز به منابع محکم شيعه و سنّي استناد مي‌كند. ۱۳ او همچنين در پاسخ به پرسش‌هاي خاورشناسان، از استدلال‌هاي محققاني چون ايوانف ۱۴ بهره مي‌جويد. ۱۵
كليفورد ادموند باسورث، ۱۶ خاورشناس كثيرالتأليف انگليسي، در مقاله «نهج‌البلاغه» در دايرة المعارف ادبيات عربي ۱۷ (1998)، فهرستوار به دستاوردهاي پژوهش‌هاي خاورشناسي درباره نهج‌البلاغه اين چنين اشاره مي‌كند:

1.. “Nahdj al – Balagha” in EI۲.

2.. Arbic literature,an Introduction, P.۴,FF.

3.. Ibid, P.۹۸.

4.. Ibid, PP. ۹۸-۹۹.

5.. Ibid, P. -۹۹.

6.. مطالعات اسلامي در غرب انگليس زبان، از آغاز تا شوراي دوم واتيکان، ص‌۱۶۴.

7.. Ibid; “EN Core a Propos de L authenticite du “Nahj al – Balagha” , PP. ۳۶ – ۳۷.

8.. “Nahdj al – Balagha” in EI۲ , “EN Core a Propos de L authenticite du “Nahj al – Balagha”, P.۳۳.

9.. Laura veccia vaglieri.

10.. “Nahdj al – Balagha” , “Ali b. Abi Talib” in EI۲ ; “Sul “Nahj al – Balagha” e sul suo compilatore as – sarif ar RadI” , P.۵۶.

11.. “Sul “Nahj al – Balagha” e sul suo compilatore as – sarif ar RadI” , PP, ۱۶,۲۴ , ۴۶, CF. “ Ali b. Abi Talib” in EI۲.

12.. Ibid , PP.۸-۱۰.

13..Ibid, PP. ۴, ۱۸, ۲۴.

14.. A guide to Ismaili literature, Ivanow, London, ۱۹۳۳, p.۸۳.

15.. “Sul “Nahj al – Balagha” e sul suo compilatore as – sarif ar Radi” PP.۱۴,۱۸,۲۴.

16.. C.E. Bosworth.

17.. The Encyclopedia of Arabic literature.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 32999
صفحه از 423
پرینت  ارسال به