339
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

فلسفي مثل أين و ازليت، ذكر طاووس در محيطي چون عربستان، طولاني بودن خطبه‌ها و پيشگويي‌هايي مانند شورش زنج)، ۱ در واقع استدلال‌هاي تكراري غربيان را رد مي‌كند؛ براي نمونه، وي تصريح مي‌كند وقتي علی علیه السلامعليه السلام) با برخي از اصحاب جنگيده است، چرا نبايد خطبه‌هايش حاوي برخي انتقادات نسبت به عملكرد ايشان باشد. ۲ و ۳
در اثر تلاش‌هاي محققان مسلمان، اكنون در غرب، مسأله اصالت کل نهج‌البلاغه و يا بخش عمده‌اي از آن امري پذيرفته شده است و اين در حالي است که محققان مسلمان ضمن انتقاد از كمبود تحقيقات غربيان در باب نهج‌البلاغه ۴ با رويكردي اسلامي، اما با روش و زبان غربي، به پژوهش‌هاي خود در اين زمينه ادامه مي‌دهند. يكي از محققان بزرگ مسلمان در غرب ـ كه به پژوهش درباره نهج‌البلاغه شهرت دارد ـ وارث حسن است؛ ۵ او در مقاله «تجزيه و تحليل سبك شناسانه نهج‌البلاغه» ۶ به سبك شناسي نهج‌البلاغه پرداخته و آن را تالي تلو قرآن مي‌خواند. ۷ از نظر وي، اصالت نهج‌البلاغه آن قدر مسلم انگاشته شده است كه ديگر او ضرورتي براي پرداختن به اثبات اصالت آن نمي‌بيند، بلكه با تحليل محتواي آن و بحث از تأثيرش بر ادب عربي ـ اسلامي، ۸ به شيوه‌هاي كاربرد سجع، استعاره، توازن و انواع حَکَم در نهج‌البلاغه پرداخته و نمونه‌هايي براي آن ذكر کرده و آنها را با انواع مشابه قرآني مقايسه مي‌كند. ۹
حتي رضا شاه كاظمي، محقق مؤسسه مطالعات اسماعيلي لندن، ۱۰ به عنوان يک شيعه، اما با زبان و روش غربي، در مقاله‌اي مفهوم عدالت را در نامه امام علیه السلام به مالك اشتر بررسي مي‌كند. ۱۱ او در اين مقاله عملاً به تفسير و شرح كلام علی علیه السلامعليه السلام) پرداخته و آن را با مسايل روز حقوق بشر مي‌سنجد؛ ۱۲ چنان كه به همين روش به بررسي دقيق دعاهاي كميل و ذكر الله، خطبه اول نهج‌البلاغه و مفاهيم عدالت و دعا و امثال آن مي‌پردازد. ۱۳ هم اينك شاه كاظمي در حال آماده ساختن ترجمه و شرحي تازه از نهج‌البلاغه است. دكتر حسين محمد جعفري، ديگر محقق مسلمان شناخته شده در غرب ۱۴ نيز مدتي است تحقيقي جامع را درباره اسناد و مدارك نهج‌البلاغه آغاز كرده و ترجمه و شرح آن را به انگليسي در دست تهيه دارد. ۱۵

1..”Ali ibn Abi Talib” , in Dictionary of literary Biography , P. ۷۴.

2.. Ibid.

3.. براي آگاهي از پاسخ هاي ديگر، ر.ک مثلاً: Ibid,PP.۷۴.۷۵; Justice and Remembrance, Introducing the Spirituality of Imam Ali, P.۱.

4.. Justice and Remembrance, P.۱.

5.. براي نمونه، مقاله مهم او در كتاب تشيع، مباني، انديشه و معنويت، گرد آوري سيد حسين نصر، حميد دباشي و سيد ولي رضا نصر، ر.ک به: شيعه‌پژوهي، ص۱۳۲.

6.. “the Stylistic Analysis of Nahj al- Balagha”, S.M. Waris Hasan.

7.. “The Stylistic Anaysis of Nahj al- Balagha” ,P.۷.

8.. Ibid, PP.۷-۸.

9.. Ibid, PP.۸-۱۳, ۱۷-۱۹.

10.. ر.ک: شيعه‌پژوهي، ص‌۲۷۱ـ۲۷۲.

11.. »A Sacred conception of Justice: The letter of Imam Ali to Malik al-Ashtar« PP.۱۱-۱۲.

12.. Ibid, e.g.PP.۱۲-۱۳,۱۶-۱۷,۲۱-۲۳, ۲۵,۲۷-۲۸ , ۳۳, ۳۵, ۳۹.

13.. Justice and Remembrance, through out.

14.. شيعه‌پژوهي و شيعه‌پژوهان انگليسي زبان، ص‌۲۶۷ ـ ۲۶۸.

15.. همان، ص‌۲۶۸ ـ ۲۷۱.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
338

و شاغل در اروپا و امريكا نيز قرار گرفت. مختار جبلي با استناد به نسخه‌هاي خطي فراوان و پژوهش‌هاي واگليري، کوشيده ايرادات خاورشناساني چون كرنكو، دوسلان و گلدتسهير را پاسخ گويد. ۱ بدين قرار، جبلي طي بحثي مفصل، با نقل از ادباي عرب و محققاني چون واگليري و نيز بررسي كامل سلسله ناقلان، بخش عمده كتاب را متعلق به امام علی علیه السلامعليه السلام) مي‌داند. ۲ حتي محققان مسلمان به تحليل دروني، بيروني، زباني و محتوايي فقراتي از نهج‌البلاغه و تطبيق آن با ديگر متون نيز پرداخته‌اند؛ ۳ براي نمونه، وداد القاضي، ۴ استاد كنوني دانشگاه شيكاگو، با نقد آراي محققاني چون گوستاو رشر ۵ و جرارد سالينگر، ۶ و پس از بررسي دقيق كتاب «الجهاد» دعائم الاسلام قاضي نعمان (نوشته در حدود 347ق) نتيجه مي‌گيرد كه در مطاوي كتاب«الجهاد» عهدي بيست صفحه‌اي وجود دارد كه در سبك نگارش آن با دعائم الاسلام متفاوت است. ۷ وي در اثبات مدعاي خويش مبني بر انتساب اين عهد به قاضي افلح بن هارون، و نه قاضي نعمان، به بررسي اسناد نهج‌البلاغه مي‌پردازد و پس از مقايسه عهد قاضي افلح با عهد اميرالمومنين به مالك اشتر، به اين نتيجه مي‌رسد كه نهج‌البلاغه، بويژه عهد نامه مالك اشتر، اصيل بوده و عهد قاضي افلح به تأثير از آن نگاشته شده است. ۸
طاهره قطب الدين (استاد حال حاضر دانشگاه شيكاگو و شيعه هندي الاصل كه اكنون به يكي از نمادهاي پژوهشي در باب نهج‌البلاغه تبديل شده است) با تأثير از آراي واگليري، جبلي و قاضي، عميقاً معتقد است نهج‌البلاغه اصيل بوده و مدوِّّن آن شريف رضي است. ۹ قطب الدين با تحليل آثار متقدمي چون الفهرست ابن ‌نديم، رجال النجاشي و امثال آن، کتاب را مشتمل بر 238 خطبه، 78 نامه، 473 حكمت و 9 غريب كلام در موضوعات گوناگون مي‌داند. ۱۰ . او كه از ويژگي‌هاي سبكي و تأثير فراوان نهج‌البلاغه بر ادب عربي و اسلامي با شگفتي فراوان سخن مي‌راند، ۱۱ گفتمان جديد درباره اصالت نهج‌البلاغه را به شقوقي تقسيم مي‌كند كه بنا بر آن شيعه، تمامي قسمت‌هاي آن را اصيل دانسته و مي‌داند؛ ۱۲ چنان كه اهل تسنن عمدتاً آن را مورد ترديد و تشكيك قرار مي‌دهند. ۱۳ وي اذعان مي‌دارد شريف رضي، به دليل شهرت فراوان اسناد و مدارك نهج‌البلاغه، از ذکر آنها خودداري کرده است و همين مطلب باعث طعن افرادي چون ابن خلّكان بر او شده است. ۱۴
از آنجا كه محققان غربي عمدتاً شيعه را از دريچه منابع اهل سنت شناخته‌اند، ۱۵ قطب الدين با رد و سست خواندن استدلال‌هاي اهل سنت (چون موضع تند نهج نسبت به صحابه، وجود برخي واژگان

1.. EN core a Propos de L authenticite du “Nahj al – Balagha” PP.۳۳-۳۴.

2.. Ibid, PP.۴۱,۴۳-۵۰,۵۶.

3.. “Ali ibn Abi Talib”, in Dictionary of literary Biography, Vol ۳۱۱, P.۷۴; “An Early Fatimid Political Document” PP. ۷۳-۸۰.

4.. “An Early Fatimid Political Document” P.۷۷.

5.. Gustav Richter.

6.. Gerard Salinger.

7.. “An Early Fatimid Political Document”, P.۷۱-۷۲.

8.. Ibid, PP.۷۳-۸۰.

9.. “Ali ibn Abi Talib”, in Dictionary of literary Biography, Vol ۳۱۱, P.۷۴-۷۵.

10..Ibid.

11.. Ibid , PP.۷۵-۷۶.

12.. Ibid, P. ۷۴; CF. Justice and Remembrance, Introducing the Spirituality of Imam Ali, PP.۲-۳.

13.. “Ali ibn Abi Talib”, in Dictionary of literary Biography , Vol ۳۱۱, P.۷۴.

14.. Ibid , CF. “EN core a Propos de L authenticite du “Nahj al – Balagha”, P.۳۴.

15.. «گذري بر مطالعات شيعي در غرب»، ص‌۱۵۳ به بعد؛ شيعه‌پژوهي و شيعه‌پژوهان انگليسي زبان، مقدمه، ص‌۲۲ به بعد.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 32965
صفحه از 423
پرینت  ارسال به